Interview Blik op de toekomst 1 Brancheorganisaties over creativiteit, innovatie en tegenslag in coronatijd

2020 was op z'n zachtst gezegd geen makkelijk jaar voor de cultuursector. Het zat vol tegenslagen, maar we hebben ook gezien hoe die tegenslagen leidden tot veel creativiteit en snelle innovatie. Hoe hebben verschillende branches en overkoepelende instellingen het coronajaar ervaren? En met welk gevoel gaan zijn 2021 in? We polsen het bij tien geïnterviewden. Hier de eerste vijf, van de boekenbranche tot de podiumkunsten.

Maaike Verberk, directeur van DEN Kennisinstituut cultuur & digitalisering

"Al jaren zetten wij ons in voor een digitale transformatie van de culturele sector. Mede door de gebeurtenissen van afgelopen jaar zien steeds meer mensen het belang daarvan in en geven ze aan dat het digitale kanaal overeind blijft in de toekomst. Digitaal transformeren is geen kwestie van een Instagramaccount aanmaken, maar vraagt om een geïntegreerde strategie. Hoewel het afgelopen jaar moeilijk was, is tegelijkertijd de vlucht naar voren ingezet. Voorstellingen en collecties zijn vaker online of hybride te beleven en voor makers is het makkelijker om context te verschaffen, bijvoorbeeld doordat voor- of nagesprekken online beschikbaar zijn en blijven. Dat vind ik een verrijking voor de instellingen én voor het publiek. Op dat vlak liggen bovendien nog veel kansen, want hoe breng je een verhaal op zo'n manier dat men echt een artistieke beleving heeft?

"Natuurlijk zijn er ook uitdagingen. De bestaande rechten rondom artistiek werk zijn (nog) niet ingericht op een digitaal leven. En ook al zien we de laatste maanden een kentering; veel mensen verwachten nog dat online aanbod gratis is. Ik kijk hoopvol naar de toekomst nu wordt gezien dat er meerdere mogelijkheden zijn om publiek te bedienen. Uiteindelijk zal dat de maatschappelijke relevantie en toekomstbestendigheid de culturele sector vergroten."

Hoe combineer je real life met online activiteiten? Alles over hybride ondernemen.

Anne Schroën, directeur van de Koninklijke Boekverkopersbond

"Nederlanders zijn afgelopen jaar meer boeken gaan kopen, maar dat doen we wel massaal online. Het is een verschuiving die in de rest van de wereld al langer gaande is; daar heeft Amazon soms wel 80 tot 90 procent marktaandeel. In Nederland hebben we nog een wijdvertakt netwerk van fysieke, lokale boekhandels. Daar heb ik het afgelopen jaar veel innovatie, veerkracht en inventiviteit gezien. Winkeliers die online bestellingen per bakfiets bezorgen, boekentips geven via Whatsapp of Zoombijeenkomsten. En initiatieven die twee jaar geleden als onmogelijk werden beschouwd, zoals schrijvers die schoolklassen op afstand voorlezen.

"Maar toch: als je vier dagen per bakfiets boeken rondbrengt draai je evenveel omzet als in vier uur op de dagen voor Kerst. Dat inkomensgat vang je niet zomaar op, daarom starten wij in januari 2021 de campagne #steundeboekhandel waarin we klanten opnieuw aansporen lokaal te kopen. De online aanwezigheid van boekhandels is beter dan ooit. We hebben een communicatiemachine als nooit tevoren. Daar liggen nu ook de kansen. Er zijn veel zorgen, maar ik ben toch geneigd optimistisch te zijn. Een algoritme kan je een boek aanraden, maar het zal je niet snel verrassen of je blik verruimen. Boekverkopers doen dat al honderden jaren. Ik geloof dat daar ook in 2021, in de toekomst, een plek voor is."

Ik heb het afgelopen jaar veel innovatie, veerkracht en inventiviteit gezien

Bas Vroege, directeur bij Stichting Paradox

Stichting Paradox is producent van boeken, tentoonstellingen, online vertellingen en films.

"Onze grootste uitdaging ligt op het vlak van financiering. Wij behoren tot de ingewikkelde categorie van producenten. De projecten die wij ontwikkelen moeten gefinancierd worden en om dat voor elkaar te krijgen moeten we kunnen aantonen dat het ergens kan landen. En dan niet op de plank. Het afgelopen jaar was dat problematisch, mede doordat musea, festivals, omroepen - partijen die normaal gesproken meefinancieren - allemaal ongelofelijke optaters hebben gehad. Het betekent een ernstige belemmering voor producenten en extra druk als het op fundraising aankomt.

"Aan de andere kant is het denken over digital storytelling en de samenwerkingsbereidheid van partners afgelopen jaar enorm toegenomen. Daar zijn mooie dingen uit ontstaan. Zo gaan wij met journalistiek onderzoekscollectief Spit een reeks web-apps maken rond het thema burgerparticipatie en werken we aan het omzetten van poëtische films van de Franse kunstenaar Emeric Lhuisset naar web-apps, zodat deze door een groter publiek kunnen worden omarmd. Digital storytelling is een groeimarkt. De winst van afgelopen jaar is dat het bewustzijn daarover enorm is toegenomen, en dat er zelfs gezamenlijke lobby's zijn gestart om dat nog meer te stimuleren. Hopelijk plukken zowel makers, en producenten als het publiek daar binnenkort de vruchten van."

Hoe blijf je publiek bereiken en op andere manieren inkomsten verkrijgen? 7 verdienmodellen met het accent op nieuwe inkomsten.

Mirjam Terpstra, directeur van de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten

"Het afgelopen jaar was intens: eerst de schok van het sluiten van de theater, toen voorzichtig optimisme zodra de deuren weer open mochten tot gelatenheid nu alles weer tot totale stilstand is gekomen. Ik heb bewondering voor diegenen die te midden van dat alles bleven zoeken naar mogelijkheden. Daar is veel moois uit ontstaan. Van het digitale theater dat Club Guy & Roni en NNT bouwden om hun voorstellingen te presenteren tot de ongelofelijke aantallen die het Nationale Opera & Ballet of het Internationaal Theater Amsterdam trokken met hun streams.

"Het aanbieden van een online programmering is een trend die ik ook na de coronacrisis zie blijven. Dat schept veel mogelijkheden, al werpt het ook vragen op. Het verdienmodel is immers anders en in veel gevallen minder gunstig. Ik kijk met gemengde gevoelens naar de toekomst. Aan de ene kant merk ik hoe hard mensen verlangen naar een theatervoorstelling of concert. Tegelijkertijd weet niemand wat de effecten van deze crisis gaan zijn, zowel in sociologisch als economisch opzicht. Krijgen we een recessie waardoor mensen de hand op de knip houden of volgen er straks, zoals in de Volkskrant stond, opnieuw roaring twenties? Op dat laatste hoop ik."

Mirjam Moll, directeur van de Museumvereniging

"Na jaren van groei moeten veel musea de toekomstvisie nu bijstellen. In 2020 daalden de bezoekersaantallen van 33 miljoen naar ongeveer 9 miljoen. De vraag is of dit zal aantrekken zodra de situatie normaliseert. Misschien volgt een economische crisis, en van de vorige keer weten we dat museumbezoeken als laatste in de culturele sector weer op peil kwamen. Afgelopen jaar ontstond het besef dat het digitale domein een volwaardig element in de publieksbeleving moet zijn. Daardoor bedienen we nu meer jonge gezinnen en millennials en beschikken musea door de reservering van tijdsloten bovendien over meer marketingdata. Doel is nu om het draagvlak onder dat nieuwe publiek verder aan te wakkeren. Een ander keerpunt zit 'm in de tentoonstellingsplanning en herwaardering van de eigen collectie en het binnenlandse bruikleenverkeer.

"De afgelopen jaren heerste het idee: om te groeien hebben we bijzonder aanbod nodig en dat halen we in het buitenland, de zogeheten blockbusters. Nu wordt er meer gekeken naar actuele onderwerpen. Welk verhaal willen we vertellen en kunnen we dat doen met de collectie die nu in Nederland is? Al met al ben ik optimistisch. Ik hoop vooral dat het schoolbezoek snel weer op gang komt. Musea zijn terecht een belangrijk onderdeel van het primair onderwijs. Bovendien: die kinderen zijn het publiek van de toekomst."

Afgelopen jaar ontstond het besef dat het digitale domein een volwaardig element in de publieksbeleving moet zijn.

Financiering nodig om te investeren in een product, programma, project of productie? Dan is de Cultuur Opstart Lening wellicht interessant.