Verdieping Crisis kan voor snelle transformatie zorgen – hoe houd je dit vast?

Onder ongewone omstandigheden kunnen veranderingen soms sneller doorgevoerd worden dan normaal. Bij TivoliVredenburg, Internationaal Theater Amsterdam en een viertal filmfestivals leidde het afgelopen crisisjaar tot inspirerende vernieuwing.

Dit artikel is geschreven naar aanleiding van de vierde Culturele Business Dag, die op 27 mei 2021 plaatsvond als livestream vanuit Felix Meritis. De hoofdvraag: hoe kunnen bestuurders en toezichthouders veranderingen die onder druk tot stand zijn gekomen, omzetten in een langetermijnstrategie die ook financieel sluitend is?

De coronacrisis dwong culturele organisaties om binnen korte tijd grote veranderingen door te voeren. Er moesten snel nieuwe manieren worden gevonden om in contact te blijven met het publiek, digitalisering belandde in een stroomversnelling die om investeringen vroeg, en instellingen kwamen gezamenlijk voor de sector op. Drie best practices.

ITA: livestreams van wereldniveau

Dat de Stadsschouwburg haar deuren vanwege de lockdown moest sluiten, was voor Internationaal Theater Amsterdam geen reden om stil te zitten. Integendeel: door middel van toonaangevende livestreams verlegde het theatergezelschap de grenzen van het toneel én bereikte het wereldwijd een nieuw publiek. Het uit nood geboren experiment is zo succesvol dat het ook na de crisis kan blijven voortbestaan als nieuw verdienmodel.

Als voorzitter van de Raad van Toezicht van ITA zag Marry de Gaay Fortman van dichtbij hoe de coronacrisis tot snelle innovatie leidde. Ze verwacht dat de beweging richting een meer interdisciplinaire benadering van de kunsten blijvend is. Tijdens de livestreams komt theater samen met cinema, performance, opera, dans en muziek, wat weerklank vindt bij een jonge generatie van cultuurliefhebbers en -makers.

Ook zorgde de crisis ervoor dat culturele organisaties elkaar opzochten. Die onder druk ontstane eensgezindheid is waardevol om te behouden. Hetzelfde geldt voor de nieuwe connecties tussen de culturele sector en het bedrijfsleven, die snel gemaakt konden worden via de netwerken van leden van de Raad van Toezicht.

De belangrijkste les om tot een goede langetermijnstrategie te komen? De Gaay Fortman:

Zorg voor focus en wees loyaal aan de keuzes die je maakt.

Concertpodium tijdens een pandemie

Het boek OFF/ON vertelt het verhaal van Concertpodium TivoliVredenburg tijdens de pandemie. Algemeen directeur Jeroen Bartelse en Lennart van der Meulen, voorzitter van de Raad van Toezicht, delen hun belangrijkste inzichten. Het verhaal kent twee kanten: de vervelende gevolgen van de crisis zijn evident, maar anderzijds werkte de buitengewone situatie als snelkookpan voor inspirerende ideeën. Zo werd Walk the Line ontwikkeld, een ‘tentoonstelling voor live muziek’ waarbij een publiek van 30 man – het maximum toegestane aantal – door het pand langs verschillende optredens werd geleid. Met het nieuwe concept werd de langgekoesterde wens van de programmeurs vervuld om het publiek in aanraking te brengen met uiteenlopende soorten muziek.

TivoliVredenburg gebruikte de steungelden om te investeren: in het gebouw, in duurzaamheid en in diversiteit. De crisis was een kans om onbenut talent aan te spreken dat in de organisatie aanwezig was. Dankzij creativiteit en flexibiliteit bleek het concertpodium haar doelen op nieuwe manieren te kunnen bereiken.

Bartelse en Van der Meulen benadrukken de belangrijke rol van media in het openen van de sector naar het publiek:

Blijf dus profiteren van de opgedane kennis, bijvoorbeeld met betrekking tot online programmering

Een nieuw platform voor online filmfestivals

Ook voor filmfestivals betekende de coronacrisis grote onzekerheid – fysiek samenkomen is een belangrijk aspect van festivals. Tegelijkertijd is cinema bij uitstek een medium dat via computerschermen gedeeld kan worden. Cinekid, Internationaal Film Festival Rotterdam, Nederlands Film Festival en International Documentary Filmfestival Amsterdam zagen in dat ze dezelfde belangen en behoeften hadden. Ze bundelden de krachten én hun financiële middelen om gezamenlijk een online platform te ontwikkelen.

Heleen Rouw, directeur-bestuurder van Cinekid, en Marjan van der Haar, zakelijk directeur-bestuurder van IFFR, blikken terug op de geslaagde samenwerking. Het nieuwe platform biedt een online festivalervaring en blijft ook na de crisis in gebruik voor hybride programmering. In een online omgeving is de drempel voor buitenlandse professionals en bezoekers veel lager. En voor kinderen, de doelgroep van Cinekid, lopen online en fysiek als vanzelfsprekend in elkaar over. Voor dit publiek is de hybride vorm ideaal.

Hoewel het online platform achter de schermen gezamenlijk werd ontwikkeld, hebben de vier festivals aan de voorkant sterke eigen profielen. Er is geen sprake van concurrentie. Rouw:

We moesten gewoon beginnen, en al doende leren.

Van der Haar:

Onder druk wordt alles vloeibaar – maar het moet niet weglopen. Houd het dus compact en gefocust.

Geluk bij een ongeluk

Voor wie wilde transformeren was het afgelopen crisisjaar een blessing in disguise. Dankzij de veerkracht en flexibiliteit van de culturele sector kon er in rap tempo worden geïnnoveerd – zo heeft de digitalisering van het culturele aanbod een enorme professionaliseringsslag doorgemaakt. Veel organisaties moesten zichzelf onder hoge druk opnieuw uitvinden als mediabedrijf.

Waar het publiek tijdens de eerste lockdown nog sympathie had voor houtje-touwtjeoplossingen, moet de culturele sector online nu concurreren met het aanbod van bijvoorbeeld Netflix. Om dat hoge niveau te behalen én te behouden moeten er genoeg middelen en tijd worden vrijgemaakt. Alleen dan kan de stap gezet worden van de experimentele fase naar een volwaardige, volwassen online programmering met een solide verdienmodel.

Om dit duurzaam te ontwikkelen, moeten organisaties dicht bij hun eigen missie en visie blijven en de onderlinge saamhorigheid vasthouden. Blijf investeren en houd de focus helder: zo wordt wat onder grote druk ontstaan is, blijvend waardevol.

Culturele Business Dag #4 gemist?

Bekijk het programma hieronder terug:

De Culturele Business Dag wordt mogelijk gemaakt door ABN AMRO, Marc Noyons & Partners, Cultuur+Ondernemen en Felix Meritis. De volgende editie vindt na de zomer plaats.