Handleiding Besliskaart: Is het verstandig cultureel aanbod gratis online te zetten?

Sinds culturele ontmoetingsplaatsen meermaals hun deuren moesten sluiten voor publiek, zetten zelfstandig makers en culturele organisaties hun aanbod massaal online. Via streamingdiensten, achter een betaalmuur of met betalingen achteraf op basis van ervaren waarde. Maar veel vaker wordt het aanbod gratis op internet gezet. Is dit verstandig: je cultureel aanbod gratis online te zetten? Cultuur+Ondernemen ontwikkelde een Besliskaart op basis van verzamelde argumenten om jou te helpen bij ‘wel of niet gratis online cultuuraanbod’.

In de sector wordt meer dan ooit over digitale verdienmodellen gesproken en ermee geëxperimenteerd, maar nog steeds is er veel online cultuuraanbod gratis. Welke afwegingen worden er gemaakt? En hoe kunnen betrokkenen (zelfstandige makers, culturele organisaties, maar ook bestuurders en toezichthouders) een goed besluit nemen? Cultuur+Ondernemen verzamelde argumenten die makers en organisaties de afgelopen maanden gebruikten om hun keuze voor ‘wel of niet gratis online’ te onderbouwen.

Verzamelde argumenten

We noteerden uitspraken uit interviews en artikelen, uit gesprekken met kunstenaars, creatieven en organisaties, van websites, podcasts en (gestreamde) bijeenkomsten. Een analyse van deze argumenten vormt de basis van de Besliskaart, met als centrale vraag: is het verstandig om mijn cultureel aanbod gratis online te zetten? Voor deze Besliskaart zijn de argumenten gecategoriseerd en van een naam, een toelichting en een overtuiging voorzien.

Bekijk en download

Met dit overzicht kan iedereen die plannen ontwikkelt voor het aanbieden van online cultuur, onderzoeken welk argument past bij de situatie, de persoon of de organisatie: welk argument telt uiteindelijk het zwaarst? Maar ook wie de afgelopen maanden al een besluit heeft genomen over wel of geen gratis digitaal aanbod, kan bij deze Besliskaart te rade gaan. Hebben we destijds alle opties overwogen? Wat is nu verstandig om te doen?

Wat valt op?

De Besliskaart maakt een aantal zaken zichtbaar. Ten eerste dat op basis van een waarde-argument zowel een keuze kan worden gemaakt voor wél en voor níet gratis online aanbieden. Een voorbeeld: wie een digitaal product ziet als een afgeleide of een surrogaat van het ‘echte’ werk, kan ervoor kiezen geen geld te vragen voor de online variant omdat deze nauwelijks waarde heeft. Maar er is ook een groep die vindt dat ‘gratis’ geen recht doet aan de waarde van cultuur en ook de beleving ervan omlaag haalt. Zij zullen daarom om betaling vragen. Beide maken dus gebruik van een waarde-argument, maar komen tot tegengestelde conclusies.

Het tweede wat opvalt is, dat wie de nadruk legt op ondernemerschap, professionaliteit en continuïteit, eerder in het nee-kamp terecht komt. En wie de nadruk legt op zichtbaarheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid, sneller geneigd is cultuur gratis online te zetten. Hier lijken verschillende spanningsvelden te zitten: tussen kunstenaarschap en ondernemerschap, bijvoorbeeld, maar ook tussen publieke en marktwaarden. Bovendien spelen er belangen op de korte en op de langere termijn. Deze worden vooral zichtbaar in de spanning tussen het zichtbaarheidsargument (korte termijn) en het continuïteitsargument (langere termijn).

Ten slotte valt op dat het argument ‘iedereen doet het’ zó sterk is, dat het nauwelijks uitleg behoeft. Meteen wordt hierdoor duidelijk dat het voor een individuele kunstenaar of organisatie moeilijk is hierin verschil te maken. Samen digitale verdienmodellen ontwikkelen en toepassen lijkt meer voor de hand te liggen. Door samen op te trekken zouden cultuurondernemers het wel eens voor elkaar kunnen krijgen het argument ‘iedereen doet het’ naar de andere kant van de Besliskaart te verhuizen – naast het andere argument dat bijna geen toelichting nodig heeft: ik moet geld verdienen om te kunnen leven.

Welk argument weegt het zwaarst? Discussieer mee!

Welke argumenten wegen in de praktijk het zwaarst in de discussie over wel of niet gratis online? Waarom is welk besluit genomen? Laat het ons weten via anna@cultuur-ondernemen.nl. We overwegen hieraan een vervolgartikel te wijden.

Verder lezen

• Het wel of niet online zetten van cultuuraanbod is geen zwart/wit-verhaal. Er zijn mengvormen mogelijk van hybride cultureel ondernemerschap, waarbij het verdienmodel telkens anders is geformuleerd.
• Toch betaald online? Lees over digitale verdienmodellen in de cultuursector.
• Samen met DEN Kennisinstituut voor cultuur en digitalisering en New Nodes zochten we uit hoe digitale innovatie culturele organisaties helpt om nieuwe verdienmodellen te ontdekken en ontwikkelen.
• Soms gaat het niet om geld, maar om het aanboren van nieuw publiek of om het bereiken van meer impact. We interviewden hierover Willem Jaap Zwart, directeur van kunstinstelling Concordia in Enschede.
• Ondernemerscoach Miranda Apeldoorn schreef in haar gastcolumn over acties om online inkomsten te genereren.
• Ontwikkel nieuw aanbod en pas bestaande proposities aan, aan de huidige omstandigheden met behulp van het Business Model Canvas.