Het klinkt te mooi om waar te zijn: een mecenas, oftewel een welgestelde gever die je als kunstenaar ondersteunt met geld, materialen of een atelier. Toch hoef je geen Leonardo da Vinci te heten om op deze manier support te vinden voor je werk. Er zijn tal van manieren om je artistieke autonomie te behouden terwijl je steun aanneemt van een of meerdere donateurs. Experts Helleke van den Braber (hoogleraar Mecenaatstudies, Universiteit Utrecht) en Marjolein Marzacu (projectmedewerker Leve het Geven, voordekunst) delen hun inzichten over de kunst van het vragen.

Het mecenaat in vier misverstanden

Helleke van den Braber doet onderzoek naar kunst, geld en makerschap in het verleden en het heden. Ze biedt een theoretisch perspectief op het mecenaat, maar heeft ook veel inzicht in de hedendaagse praktijk.

Al eeuwenlang vormt het mecenaat een manier voor kunstenaars om inkomsten te genereren naast de verkoop van hun werk. In een succesvolle geefrelatie hebben mecenas en kunstenaar elkaar iets te bieden. Het is geen eenrichtingsverkeer, maar een gebalanceerde uitwisseling van giften en tegengiften, met een centrale rol voor het kunstwerk. Iedere geefrelatie kent een eigen dynamiek en een kant-en-klare succesformule bestaat helaas niet. Maar er zijn inzichten die je kunnen helpen bij het vormgeven van zo’n geefrelatie.

Den Braber deelt haar inzichten aan de hand van vier wijdverbreide misverstanden over het mecenaat.

Misverstand 1: Mecenaat gaat altijd over rijke mensen die ‘geslaagde’ kunstenaars steunen

Iedereen kan een mecenas vinden. Het is misschien eenvoudiger voor bekende kunstenaars, maar dat is absoluut geen vereiste. En iedereen kan een mecenas worden. Als je rijk bent zal je eerder ruimte hebben om stevige financiële steun te bieden, maar een mecenas kan ook op meer bescheiden en creatieve wijzen bijdragen aan iemands kunstenaarschap. Gevers en makers kunnen hun uitwisseling in overleg vormgeven.

Misverstand 2: Mecenaat draait alleen om geld

Een gever kan een kunstenaar financieel ondersteunen, maar ook op andere – minder meetbare – manieren. Mecenaat draait in de kern om het stimuleren en beschermen van de ontwikkeling van makers. Dat kan ook middels ‘zachtere’ vormen van steun zoals aanmoediging, erkenning, draagvlak, netwerk, co-creatie, ruimte en goede raad. Loyaliteit is soms belangrijker dan financiële draagkracht.

Misverstand 3: Vragen om steun is makkelijk en gemakzuchtig

Het is niet eenvoudig om te laten weten dat je steun nodig hebt: je moet ‘vraagschaamte’ te overwinnen (en de mecenas ‘geefgêne’). Als je een gever laat meedenken en meekijken met wat je doet, kan dat voelen alsof je je onafhankelijkheid opgeeft. Het is dan ook belangrijk goed na te denken over wat je je gevers wilt teruggeven voor hun steun en wat niet. Omdat de regering inzet op een stevige vraagcultuur, wordt kunst in maatschappelijke discussies snel weggezet als ‘goed doel’, een armlastig domein dat ‘gered’ moet worden. Maar het onderhouden van een geefrelatie is geen kwestie van je hand ophouden. Het is een kwestie van uitwisselen en de balans zoeken.

Misverstand 4: De mecenas geeft, de maker ontvangt

Een succesvolle geefrelatie is wederkerig. Maar anders dan bij reguliere verdienmodellen zijn er geen harde afspraken over de transacties. Je gaat een langdurige relatie aan en van tevoren leg je niet vast wat de investeringen en de profijten zijn. Het is belangrijk in gedachten te houden dat je als kunstenaar veel teruggeeft voor de steun die je ontvangt: intellectueel kapitaal, inspiratie, diepgang, context, inhoud, prestige, betekenis, interessante verhalen – allemaal zaken die niet te koop zijn. En die door gevers worden ervaren als meer dan adequate tegengift voor hun steun.

Tijdens momenten van uitwisseling kun je de geefrelatie tot bloei brengen. Als kunstenaar ben je expert op gebied waar een kunstverzamelaar een passie voor heeft. Neem je gever mee naar het museum en deel en kennis en je blik. Je kunt je gever ook uitnodigen in je atelier en inzicht geven in je artistieke proces. Sommige gevers stellen het op prijs wanneer ze daar input op kunnen geven. Dan is het wel belangrijk dat je een vertrouwensrelatie hebt en een klik voelt met diegene. Blijf als kunstenaar aan het stuur zitten en bepaal zelf in hoeverre je daar open voor staat. Dat blijft een evenwichtsoefening – het bewaken van artistieke autonomie binnen een geefrelatie is een eeuwenoude kwestie.

Beeldend kunstenaar Caspar Berger deelt zijn ervaring met het mecenaat

Op een dag kreeg Berger een mail van een Spaans echtpaar dat serieuze interesse had in zijn werk, dat ze via Pinterest hadden gevonden. Doordat Berger zich zeer geïnteresseerd opstelde ten opzichte van de wensen en de passies van het beginnende verzamelaarsechtpaar, opende hij de mogelijkheid om een duurzame geefrelatie aan te gaan. Na een atelierbezoek kochten ze een groep werken aan voor een nieuw op te zetten museum. Als snel merkte hij dat er een klik was. ‘Vertrouwen opbouwen is het belangrijkste, gevoel is daarbij de beste raadgever’, aldus Berger. De kunstenaar ontmoet de verzamelaars enkele keren per jaar. Tijdens atelierbezoeken staat hij open voor de visie van het echtpaar, waar ze dankbaar voor zijn. En tijdens gezamenlijke museumbezoeken deelt Berger zijn expertise. Bijkomende voordelen van de relatie zijn het wederzijds delen van netwerk en uiteindelijk de gezamenlijke exposure; en de erkenning die beide kanten op werkt. Die wederkerigheid is belangrijk, benadrukt Berger: ‘Je geeft ze iets wat ze niet kunnen kopen: inhoud, levensvreugde, status. Wees je bewust van die kracht.’

Meer weten over Van den Brabers onderzoek naar het mecenaat?

• Lees de oratie "Van maker naar mecenas (en weer terug)" uitgesproken door Helleken van den Braber bij de aanvaarding van de leerstoel Mecenaatstudies aan de Universiteit Utrecht op dinsdag 19 januari 2021.
• Scroll door de tips om een duurzame geefrelatie op te bouwen.
• Schrijf je in (op de wachtlijst) voor cursus De kunst van het vragen aan de Universiteit Utrecht, die start in maart 2023.

Zo zet je een succesvolle crowdfundingcampagne op

In plaats van één grote gever kun je ook heel veel kleine gevers hebben die je werk ondersteunen: crowdfunding. Waarschijnlijk heb je wel eens campagnes van creatieve makers op het platform voordekunst voorbij zien komen. In de 12 jaar dat het platform bestaat, zijn bijna 6.000 crowdfundingcampagnes succesvol gerealiseerd. Het slagingspercentage ligt hoog: 92% slaagt. Met 400.000 donateurs haalden makers in totaal 41 miljoen euro op: gemiddeld €7.000 per project en zo’n €50 per gever. Als projectmedewerker bij voordekunst en programma Leve het Geven weet Marjolein Marzacu alles van de kracht van een grote groep mensen die kleine donaties doen om kunstprojecten mogelijk te maken.

Behalve dat je geld inzamelt om je project te realiseren, biedt crowdfunding meer voordelen. Zo bouw je een ‘fanbase’ op van geïnteresseerden die je werk willen volgen. Omdat je jezelf moet presenteren, word je gedwongen om goed na te denken over je eigen positionering. Daarnaast werkt crowdfunding meteen als marketingcampagne, waarmee je je project promoot. De donaties zijn dus niet alleen een doel, maar ook een middel om een groter publiek te bereiken. Ten slotte is het belangrijk om goed voor de donateurs te zorgen: door ook na afloop van het project de donateurs op de hoogte te houden van je werkzaamheden, zorg je voor een duurzame fanbase. Crowdfunding is dus nog waardevoller met goede Crowdkeeping achteraf.

Marzacu deelt de tips voor succesvolle campagnes die makers in de loop der jaren startten op voordekunst. De tips worden aangevuld door een ervaringsdeskundige: kunstenaar Kiek Bangert, die onlangs meer dan €15.000 ophaalde om een beeld te realiseren in een winkelstraat in Scheveningen.

• Communiceer open, concreet en publieksgericht over waar je het geld aan gaat besteden. Het is voor gevers leuker om bij te dragen aan een tentoonstelling dan aan ‘productie- en administratiekosten’.
• Zorg voor urgentie. Je publiek moet impact kunnen maken – hun (kleine) donatie moet echt een verschil maken. Met name aan het begin en einde van een campagne (de ideale looptijd is 35 dagen) is de urgentie hoog: dan hebben gevers echt het gevoel dat ze iets mogelijk maken.
• Investeer in een duurzame relatie met je ondersteuners. Bouw een band met ze op via updates en houd ze na het project als ‘fanbase’ betrokken met bijvoorbeeld een nieuwsbrief.
• Begin ‘stil’: in de eerste week van de campagne benader je mensen die je hoe dan ook steunen, zoals familie en goede vrienden. Wanneer er al donaties zichtbaar zijn, wordt de drempel voor anderen lager om te doneren. Op dat moment benader je o.a. mensen uit je netwerk via social media. De derde stap is ‘future fans’, mensen die je nog niet kent maar die via via over je campagne horen. Op die manier zul je tegen het einde van je campagne zul je donaties ontvangen van onbekenden.
• Wees niet bang om te herhalen: mensen hebben 5 tot 7 keer nodig om te zien waar je mee bezig bent en tot een donatie over te gaan.
• Houd in je begroting rekening met de tegenprestaties: die kosten ook geld. Probeer ook te voorkomen dat die te veel moeite opleveren. Het team van voordekunst staat altijd klaar om te helpen.
• Durf buiten de gebaande paden te denken. Zo werkte Kiek samen met de winkeliersvereniging in haar straat en benaderde ze de lokale omroep en de krant.
• Wees zo open mogelijk over het project. Het beeld van Kiek werd echt een communityproject: de deur van het atelier stond open en buurtkinderen kwamen regelmatig langs om te kijken hoe het ging.
• Kijk verder! Soms zorgt politiek beleid ervoor dat je geen subsidie krijgt, maar blijkt er onder het publiek zelf veel draagvlak voor je werk te bestaan.

Heb je een goed idee? Stuur het vrijblijvend in via voordekunst of boek een spreekuur.

Dit verslag is gebaseerd op de derde bijeenkomst van de Artist Meetings 2022, een reeks van zes sessies waarin kunstenaars samen met experts onderzoeken hoe ze hun onafhankelijke maatschappelijke en economische positie kunnen verstevigen en uitbreiden. De Artist Meetings bieden reflectie, inzicht en concrete tips om stappen te maken in je eigen praktijk.

Achtergrond Artist Meetings 2022

Artist Meetings 2022 is een initiatief van Art is A Guaranty, filmmaker en art manager Annick Vroom, politiek geëngageerd beeldhouwer en conceptueel beeldend kunstenaar Caspar Berger en Cultuur+Ondernemen. En wordt mede mogelijk gemaakt door CBK Rotterdam.

Kunstenaars hebben een enorm intellectueel kapitaal. Jammer genoeg blijft dit nu vaak nog onderbelicht. Juist in deze tijd kan een nog actiever zelfbewustzijn leiden tot een gezondere en veel beter georganiseerde sector.

Initiatiefnemer Annick Vroom