Ervaringsverhaal Stevig in je schoenen als zakelijk leider door mentoring

Er bestaat geen specifieke opleiding die je klaarstoomt voor het leiden van een kunstinstelling – expertise en ervaring komen met de jaren. Cultuur+Ondernemen biedt sinds 2018 mentoringprogramma’s voor culturele organisaties. Startende leidinggevenden worden na een uitgebreide intake gematcht met een ervaren vakgenoot.

Mentee Niels van Doormalen richtte in 2020 op 22-jarige leeftijd Oatmilk Studio op. Vanuit daar maakt hij musicals met jonge creatieven, gericht op maatschappelijke thema’s. Oatmilks tweede productie, Before After, ging begin november in première en werd gerecenseerd door onder meer NRC. Niels werd begeleid door Erik Pals, algemeen directeur van Scapino Ballet Rotterdam.

Waarom meldde je je aan voor het traject mentoring voor zakelijke leiders?

“De lat voor Oatmilk Studio ligt hoog. Het is de bedoeling dat onze producties door het hele land reizen. Mooi, maar ook nogal een verantwoordelijkheid. Ik ben heel blij met ons bestuur, dat mij volledig vertrouwt. Toch is het fijn om als startend directeur te kunnen sparren met iemand die helemaal buiten de organisatie staat. Er komt nu zoveel af op mij als persoon. Het is dan heel fijn als iemand met veel ervaring soms even letterlijk over je schouder meekijkt. Dit is waar ik tegenaan loop: hoe zou jij hiermee omgaan? Oatmilk heeft een cultuurlening, ook via Cultuur+Ondernemen. Zo kwam ik de mogelijkheid om een mentor in te schakelen op het spoor. En het paste dus perfect bij mijn ontwikkeling en ambitie op dat moment.”

Hoe hielp de begeleiding van je mentor jou als startend directeur?

“In het begin moest ik best wel mijn draai vinden. Er is geen studieboek of voorschrift voor wat je als producent of zakelijk leider moet leren. Bovendien: ik had nog geen ervaring met leidinggeven. Ik ben nu eindverantwoordelijk. En ik stuur mensen aan die soms ouder zijn dan ik zelf ben. Wat ik wil is: openstaan voor ieders ervaring of expertise, maar wel de kapitein zijn op het schip. Al met al best spannend, dus. Met Erik besprak ik per sessie een casus waar ik op dat moment tegenaan liep. Heel concreet. Hij gaf dan zijn visie en tips voor hoe hij het zou aanpakken. Dat deed hij op een heel integere manier. Door Eriks hulp kwam bij mij een bepaalde relaxedheid in het ondernemen. Het gaf me vertrouwen: in mijn eigen kunnen als directeur en in het bestaansrecht van onze organisatie.”

Kun je een voorbeeld noemen?

“De visie en missie die aan de basis van Oatmilk ligt, was er natuurlijk al. Maar in de cultuursector ben je afhankelijk van best veel factoren. Neem bijvoorbeeld subsidies. Het aanvragen van subsidies is een spel dat je moet leren spelen. Door een afwijzing hoef je niet meteen uit het veld geslagen te zijn. Erik heeft ontzettend veel ervaring: hij snapt hoe de theaterwereld en de fondsenwereld werken, en hij begrijpt wat vrije producenten beweegt. Dat hij onze plannen relevant vond, gaf natuurlijk een positieve boost.”

Klopte de match met je mentor?

“Zeker. Zowel op persoonlijk vlak als op wat ik in professionele zin nodig had. Het was best een intensief traject. Met Oatmilk probeer ik hokjes omver te schoppen: theater, musical, toneel, jonge talenten en nieuwe verhalen. Erik begreep precies waar we mee bezig waren. Hij las mee met de plannen, en werd er enthousiast van. Doordat hij het snapte, kon hij mij ook heel gericht van feedback voorzien.”

Wat geef jij als tip mee aan leidinggevenden die zich willen opgeven voor een mentoringtraject?

“Denk vooraf goed na over wat je precies wil leren. Als je zo’n traject ingaat, sta jij aan het stuur. Krijg dus helder wat je zelf zou willen. Bijvoorbeeld: leren leidinggeven is heel breed. Spits het toe op een situatie of gebruik concrete casussen. Zo haal je het meest uit zo’n waardevol contact met een ervaren mentor uit het vak.”

Mentor Erik Pals is algemeen directeur van Scapino Ballet Rotterdam. Daarvoor was hij onder meer directeur van Ro Theater in dezelfde stad en directeur van de theaters Diligentia en PePijn in Den Haag.

Cultuur+Ondernemen heeft je in 2017 als mentor gevraagd voor culturele organisaties. Waarom vind jij het belangrijk om leidinggevenden van culturele organisaties te begeleiden?

“Tegenwoordig zijn er wel wat opleidingen die je klaarstomen voor een zakelijke functie in de cultuursector, maar het echte leren gebeurt nog steeds ‘on the job’. Met vallen en opstaan. Natuurlijk is informeel collegiaal overleg mogelijk, maar je moet nog steeds het echte vak leren in de praktijk. In dat leertraject kan het waardevol zijn om kennis te krijgen van iemand die al een tijdje meeloopt in de sector. Iemand die de valkuilen kent en die je kan behoeden voor fouten die hij zelf maakte. De functie van zakelijk leider vraagt veel van iemand. Iedere hulp is daarom welkom. Om ervoor te zorgen dat een nieuwe generatie zakelijk leiders zich goed kan ontwikkelen, draag ik graag mijn kennis, ervaring en netwerk over. Ik zou dat zelf ook heel erg gewaardeerd hebben toen ik net het vak inrolde.”

Hoe zou jij jouw stijl van begeleiden beschrijven?

“De mentee wil ik zoveel mogelijk in zijn eigen kracht laten staan. Ik wil niet opdringen dat de manier waarop ik de dingen doe de beste manier is. Ik wijs op valkuilen en op zaken die te veel negatieve energie kosten. Omdat het vak van zakelik leider zich kenmerkt door de vele stakeholders die je moet bedienen, probeer ik de mentee ervoor te laten zorgen dat hij/zij zich niet voorbij loopt of teveel hooi op zijn vork neemt. Er zijn al teveel (jonge) zakelijk leiders met burn-outverschijnselen. Met mijn bijdrage hoop ik te voorkomen dat mensen in de sector te snel opbranden. Ik ga zoveel mogelijk uit van de wens en vraag van de mentee. Soms zijn de vragen die ik krijg van persoonlijke aard, soms willen ze liever advies over concrete zakelijke uitdagingen. De mentee bepaalt waar hij behoefte aan heeft. En soms stuur ik daarin, bijvoorbeeld wanneer ik zie dat een bepaalde vraag een ander onderliggend probleem heeft.”

Wat is jouw visie op leiderschap van een culturele organisatie?

“Je moet de balans vinden tussen zakelijk 'streng' zijn en begrip hebben voor consequenties van artistieke keuzes. De flexibiliteit komt vrijwel altijd van de zakelijke kant van de organisatie, de artistieke kant is daarin vaak star. Veel mensen die in de sector werken, zijn ontzettend conservatief op bepaalde punten. Ik vind het belangrijk dat je als leider in cultuur soms tegengas geeft. De sector is bij uitstek conservatief, bang voor verandering en bang om dingen op een andere manier te doen. Als zakelijk leider moet je continu zoeken naar het creëren van randvoorwaarden waarbinnen het aanpassen aan de omstandigheden mogelijk wordt gemaakt.”

Wat is jouw visie op organisaties als Oatmilk en hun belang in de keten?

“Oatmilk is een frisse stem in het landschap. Muziektheater maken en daarbij jonge makers en ontwerpers kansen bieden, zorgt ervoor dat het genre zich blijft ontwikkelen. Drijvende krachten als Niels die onvermoeibaar voor dat doel gaan, zorgen ervoor dat muziektheater relevant blijft.”

Had je zelf ooit een mentor, en welke rol vervulde diegene?

“Ik had in mijn loopbaan vaak behoefte aan een mentor. Ik heb voor mijn gevoel te vaak het wiel moeten uitvinden. Mijn klankbord vond ik eerder onder studievrienden in andere sectoren, die mij regelmatig een spiegel voorhielden. Binnen de sector miste ik zo’n klankbord, afgezien van enkele collega’s die werkzaam waren in soortgelijke organisaties waar ik zo nu en dan even op een schouder kon ‘uithuilen’ Daarom vind ik de trajecten die Cultuur+Ondernemen ontwikkelt ook zo belangrijk. Dit is waar de sector behoefte aan heeft. En daarom draag ik daar als mentor graag aan bij. Bovendien: de contacten met de jonge garde houden mij zelf ook scherp en bij de tijd. Een mentortraject is in mijn beleving altijd wederkerig."

Niels en Erik deden, respectievelijk als mentee en als mentor, mee aan het succesvolle programma Mentoring voor Zakelijk Leiders, een van de twee programma’s voor leidinggevenden van culturele organisaties. Nieuwe aanvragen kunnen het hele jaar door worden ingediend. Cultuur+Ondernemen beschikt over een uitgebreid, steeds groeiend, mentorenteam voor culturele organisaties.