Skip naar content
Skip naar content

Verdieping Onderzoek naar wat succes betekent voor culturele ondernemers

Wanneer je de zoekterm ’succes’ gebruikt in een database van een willekeurig bibliotheek of boekhandel, is de kans groot dat je talloze resultaten te zien krijgt in het genre van het zelfhulpboek. De mogelijkheden lijken oneindig. Maar deze oneindigheid kan ook onrust creëren, want wanneer ben je succesvol en is dit überhaupt iets wat je op een gegeven moment kan bereiken? De Rijksuniversiteit Groningen doet onderzoek naar de werkomstandigheden van kunstenaars en culturele ondernemers. In deze tekst worden hun bevindingen over het ervaren van succes door deze groep verteld.

Succes

Hoe succes wordt ervaren was een onderwerp dat aan bod kwam tijdens de gesprekken met culturele ondernemers in het onderzoek ‘Art as Work: Understanding trajectories of nascent cultural entrepreneurs’onder leiding van Dr. Sara Strandvad van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) in samenwerking met Cultuur+Ondernemen*.

In dit artikel beschrijven we met behulp van geselecteerde uitspraken van de deelnemers hoe zij ‘succes’ op verschillende manieren ervaren. Aan de hand van de uitspraken hebben we deze vormen onderverdeeld in drie categorieën. Laten we voorop stellen dat deze verdeling niet vaststaat maar hier gebruikt is om de ervaringen op een overzichtelijke wijze met jullie te delen. Wat we hier vooral mee willen laten zien is dat er verschillende manieren zijn om het gevoel van succes in je kunstpraktijk te ervaren en dat het geen geijkt pad is.

Het onderzoek

In de kunst en cultuursector wordt het overgrote deel van de banen vervuld door zzp’ers en dit percentage is de afgelopen jaren alleen maar gegroeid. Wat weten we van deze mensen en hoe ziet hun werkweek eruit? Hoe wordt bijvoorbeeld de tijd verdeeld tussen ‘ondernemen’ en ‘maken’, moeten we dit wel zien als twee losse taken? En hoe worden deze taken ingevuld? Met deze vragen is een tiental culturele ondernemers binnen het netwerk van Cultuur+Ondernemen geïnterviewd.

Dit onderzoek is uitgevoerd door dr. Sara Strandvad en de Research Masterstudenten Marije Miedema en Nathalie Schram, met medewerking van Ben Wiegman en Karen de Meester (Cultuur+Ondernemen).

Succes volgens de ander

Een vorm van succes is uiteraard een beloning voor het behalen van een prestatie. Dit prestatiegericht werken is iets wat we bijvoorbeeld al zien ontstaan op de verschillende kunstopleidingen die tijdens de eindexamens (geld)prijzen uitreiken aan de veelbelovende studenten. De deelnemers aan ons onderzoek hebben bijna allemaal een opleiding gevolgd in de culturele sector, maar zijn vaak niet direct na deze opleiding fulltime als zzp’er aan de slag gegaan. Het beeld van de buitenwereld is nog wel eens dat wanneer je niet ‘beroemd’ bent als creatieve ondernemer, je dan wel ‘mislukt’ moet zijn. Maar dit is natuurlijk helemaal niet het geval. Je kan ook succesvol zijn wanneer je niet binnen dit beeld past. Sommige deelnemers kiezen er zelfs bewust voor om een gedeelde praktijk te hebben. Zij vinden het bijvoorbeeld prettig om te werken in verschillende sectoren, buiten de kunst en cultuur. Eén van de deelnemers die parttime in de zorg werkt, verwoordde dit als volgt:

Dus die gedeelde praktijk van twee dagen in de week werken in loondienst en de rest tijd hebben om mijn eigen dingen te kunnen doen, dat vind ik eigenlijk wel een hele fijne positie. Plus dat ik het ook wel prettig vind om ook nog met 1 been in een andere plek te staan, dat je daar ook nog wat van mee krijgt, dat je daar dan het belang van inziet of zo. (Deelnemer C, beeldend kunstenaar, interview april 2020)

Echter, kan het ook zo zijn dat je er op een gegeven moment wel voor kiest om je volledig te focussen op je loopbaan, een andere deelnemer die ook in de zorg werkte zei hierover:

Om het poppentheater echt goed te laten draaien had ik meer tijd nodig. Om dan ook nog in de zorg te werken, dat nekte mij. Ik maakte te veel uren, dus ik heb de sprong gewaagd. Ik dacht dat als ik nou volledig daaraan kan werken, dan kan ik echt mijn vleugels uitslaan en kijken of ik genoeg inkomsten kan genereren – en dat lukte dus ook. (Deelnemer G, theatermaker, interview mei 2020)

Succes als financiële onafhankelijkheid

Maar in Nederland is de eerste vraag die je krijgt als je zegt ik ben een kunstenaar: ‘oh, kun je ervan leven? (Deelnemer A, beeldend kunstenaar, interview maart 2020)

Een andere reden om naast je loopbaan als zzp’er in de kunsten buiten het lineaire pad te gaan en andere zijwegen (lees: banen) te nemen is uiteraard uit financiële overwegingen; een bijbaan kan meer financiële stabiliteit creëren. Ook al gaven de deelnemers aan zich prettig te voelen bij een gedeelde praktijk, als geld geen kwestie was hadden ze zich volledig op hun creatieve onderneming gericht. Deze financiële onafhankelijkheid wordt door onze deelnemers dan ook beschouwd als een vorm van succes:

Primair is het: ik wil een podium, ik wil het laten zien. Ik wil mensen meenemen in de lol die ik heb in het werk. Maar uiteindelijk wil ik liever natuurlijk steeds meer mijn broek op kunnen houden vanuit de beeldende kunst. (Deelnemer D, beeldend kunstenaar, interview maart 2020).

Maar dat het lastig is en dat het in de kunst en cultuursector toch net even anders werkt dan in andere sectoren, onderstreept ook een andere deelnemer:

Ik vond altijd dat ik als kunstenaar net als de bakker elke dag broodjes bakte. En ik wilde ze ook verkopen. Ik dacht er is iets wat ik goed kan en ik ik wil dat dat gewaardeerd wordt. In de samenleving, maar ook in geld. En dat werd niet altijd als… ja… dat vond men toch niet zo kunnen. (Deelnemer A, beeldend kunstenaar, interview maart 2020)

Succes volgens jezelf

Naast het beeld wat de ander van je heeft en succesvol ‘moeten’ zijn om geld te verdienen, is er uiteraard ook intrinsieke motivatie nodig. Hoe vier je je eigen artistieke successen en behoud je de motivatie om door te gaan? Soms kan het erg zwaar zijn om jezelf te blijven motiveren om weer de studio in te gaan, of om toch nog een keer dat contact in je netwerk te benaderen:

Maar dit is een stukje ondernemerschap wat voor andere beroepsgroepen waarschijnlijk ondenkbaar is. […] En dat je iedere keer weer opnieuw, je hoeft niet iedere keer de moed te hebben, maar je moet wel iedere keer opnieuw de energie hebben om te denken oké ik geloof in wat ik aan het doen ben en ik ga er weer voor. (Deelnemer A, beeldend kunstenaar, interview maart 2020)

Bij de deelnemers in het onderzoek merkten we dat het werk wat ze maakten sterk verbonden was met hun identiteit. Hierdoor was een reflectie op het maakproces vaak niet alleen gericht op hun onderneming, maar ook op henzelf als individu:

Het is voor mij de noodzaak dat datgene wat ik doe als mens een bijdrage is in de samenleving. En wat voor bijdrage is het dan? (Deelnemer G, theatermaker, interview mei 2020)

Dit soort vragen zien we ook terugkomen wanneer we het hebben over de ambities van de cultureel ondernemers. Want financieel onafhankelijk zijn, of erkenning voor je prestaties, betekent toch minder wanneer je hier geen eigenwaarde uit kan halen. Het gevoel van succes ervaren is ook heel belangrijk.

Het gaat me veel meer om het gewoon kunnen maken, omdat ik daar heel erg veel plezier aan ontleen. En dat ik daar eigenwaarde aan kan ontlenen. Dus de ambitie zit er veel meer in om dat gevoel te behouden dan dat het zit in dat het in iets, hoe zeg je dat, het zit niet in dat ik naar, weet ik veel, naar Monaco wil of naar Japan of naar China of waar dan ook. Het zit veel meer in dat ik hoop dat ik gewoon over 10/15 jaar er nog zoveel van kan genieten als dat ik nu doe. (Beeldend kunstenaar, interview april 2020)

Successen, in welke vorm je dit ook mag ervaren, mogen gevierd worden. Juist nu, ook al lijkt het soms heel ver weg, is het belangrijk dat we stilstaan bij de dingen die er wel goed gaan. Wanneer het, bijvoorbeeld, financieel of volgens de ander niet foutloos gaat, probeer dan te bedenken dat dit niet de enige manieren zijn om het gevoel van succes te ervaren.

Dit was het tweede artikel naar aanleiding van het onderzoek ‘Art as Work’. Het eerste artikel ging over de invloed van corona op zzp'ers in de kunst. Binnenkort volgt er nog een laatste artikel waarin de voorlopige resultaten worden samengevat.

Wil je eens bespreken wat voor jou succes is? Vraag een kosteloos oriëntatiegesprek aan.

Over de auteur
Na haar opleiding Autonoom Beeldende Kunst aan Academie Minerva (Groningen) in 2017 afgerond te hebben, wilde Marije Miedema zich verder ontwikkelen op academisch gebied. Momenteel zit ze in haar laatste jaar van de onderzoeksmaster: Arts, Media and Literary studies aan de RUG. Haar eigen onderzoek bevindt zich voornamelijk in het veld van Science and Technology Studies & Media Anthropologie. Onder andere met behulp van etnografisch onderzoeksmethoden, bestudeert ze de ervaring van 'smart' technologieën op de mens (en vice versa). Naast haar opleiding werkt ze als student-assistent aan het onderzoek ‘Art as Work’ waar ze onder andere medeverantwoordelijk is voor het houden van de interviews en betrokken is bij verdere stappen van het onderzoek. Wanneer de tijd het toelaat, dan is ze bezig met het verder ontwikkelen van haar beeldend kunstpraktijk.