Verdieping Schijnzelfstandigheid en de wet DBA – enkele vragen en antwoorden
Vanaf 1 januari 2025 gaat de Belastingdienst controleren op schijnzelfstandigheid. Hierover krijgen we veel vragen vanuit de sector. Hieronder een aantal vragen van zowel opdrachtgevers als zzp’ers zelf, en antwoorden die je hopelijk verder helpen.
Op 18 december werd bekend dat 2025 een overgangsjaar wordt. De belastingdienst gaat nog geen boetes uitdelen, maar kan later wel naheffingen over 2025 opleggen. De belastingdienst gaat al wel controleren, maar zal hierbij vooral waarschuwen.
We houden de situatie in januari in de gaten, en zullen deze pagina waar nodig aanpassen.
Wat is de wet DBA?
DBA staat voor Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie. Het is de wet die sinds 2016 gaat over wie er zzp’er is en wie in loondienst zou moeten werken. Dit is de wet waar je je aan moet houden om schijnzelfstandigheid te voorkomen. Dat wordt in de praktijk soms lastig gevonden. Er wordt daarom gewerkt aan een nieuw wetsvoorstel: de wet VBAR. Die gaat echter pas op zijn vroegst in 2026 in. Op dit moment geldt de wet DBA nog.
Wat is de wet VBAR?
De wet VBAR is een wetsvoorstel waar op dit moment aan wordt gewerkt. Wet VBAR staat voor Wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden. Het is de bedoeling dat deze wet een duidelijker kader geeft, waardoor je als opdrachtgever of zzp’er makkelijker kunt bepalen of er sprake is van schijnzelfstandigheid. Zo wordt er verduidelijkt wat ‘gezag’ is, en wordt er bij een loon onder de €33 per uur aangenomen dat iemand in dienst is. De wet VBAR geldt nog niet. Het was de bedoeling dat de wet op 1 januari 2025 in zou gaan, maar vanwege het vele commentaar op de wet is dat uitgesteld tot 1 januari 2026. Het is nog niet zeker of die datum zal worden gehaald.
Wat verandert er vanaf 1 januari 2025?
Toen bleek dat er veel onduidelijkheid was over welk werk wel en niet door zzp’ers gedaan mocht worden, is er gekozen voor een handhavingsmoratorium bij de Belastingdienst. Dat betekende in de praktijk dat er niet echt werd gecontroleerd op arbeidsverhoudingen. Waar dat wel gebeurde, gaf de belastingdienst alleen een waarschuwing. Dat gaat per 1 januari veranderen. Vanaf die datum gaat de Belastingdienst weer actief handhaven, en mag ze weer meteen correctieverplichtingen, naheffingen en boetes opleggen. Ze mag daarbij ook naheffen met terugwerkende kracht.
Waar gaat de Belastingdienst op letten?
De Belastingdienst heeft in november 2024 een afwegingskader uitgebracht waarin ze opschrijven hoe ze zelf naar de criteria kijken. Je kunt dat kader hier lezen. De Belastingdienst geeft aan dat ze een ‘holistische toets’ gaat doen. Dat betekent dat ze kijken naar alle omstandigheden in onderling verband. Er is dus niet één kenmerk dat automatisch doorslag geeft om te bepalen of je zelfstandige bent of niet; het gaat om een weging van alle criteria samen.
De kenmerken waar de Belastingdienst op gaat letten, komen uit het Deliveroo-arrest. Lees daarover hieronder meer.
Waarom lees ik steeds over het Deliveroo-arrest?
Omdat de wet VBAR nog niet af is, maar de Belastingdienst wel weer gaat controleren, moet dat op basis van de wet DBA. Omdat die wet niet genoeg duidelijkheid biedt, wordt er nu vooral gekeken naar uitspraken die rechters in het verleden hebben gedaan over die wet. De belangrijkste uitspraak die wordt gebruikt om te kijken naar aspecten van schijnzelfstandigheid, is het Deliveroo-arrest. Bij de uitspraak van de rechter in de zaak die ging over maaltijdbezorgers werd er niet alleen geoordeeld dat er sprake was van een dienstverband, maar noemde de rechter ook criteria waarop die uitspraak gebaseerd was. Die criteria worden sindsdien veel gebruikt, waaronder ook bijvoorbeeld door de Belastingdienst bij het bepalen of er sprake is van schijnzelfstandigheid. Het gaat om de volgende negen criteria:
- De aard en duur van de werkzaamheden
- De manier waarop de werkzaamheden en werktijden zijn bepaald
- De mate waarin de werkzaamheden én de opdrachtnemer onderdeel zijn van de organisatie van de opdrachtgever
- Wel of geen verplichting het werk persoonlijk uit te voeren
- De manier waarop afspraken tot stand zijn gekomen
- De manier waarop de beloning is bepaald en wordt uitbetaald
- De hoogte van de beloning
- De mate waarin de opdrachtnemer bij de opdracht commercieel risico loopt
- De mate waarin de opdrachtnemer zich als ondernemer gedraagt of kan gedragen, bijvoorbeeld: wat doet de opdrachtnemer om opdrachten en een goede naam te krijgen, hoe behandelt de Belastingdienst de opdrachtnemer, wat is het aantal opdrachtgevers en hoelang werkt de opdrachtnemer meestal voor een opdrachtgever?
Hoe weet ik of iets freelance mag of in dienstverband moet?
Eigenlijk moet je zelf dezelfde afweging maken die de Belastingdienst ook gaat maken met hulp van hun afwegingskader.
Hieronder vind je een aantal hulpmiddelen om die afweging te maken:
- Artikel “Wanneer is er sprake van loondienst?” van de Belastingdienst;
- Invuloefening over je contractvorm op het Ondernemersplein van de Kamer van Koophandel;
- Brochure ‘zzp – ja of nee’ van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid;
- Webmodule beoordeling arbeidsrelatie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid;
- Kijk verderop waar je terecht kunt met vragen over jouw specifieke situatie.
Ik werk met bemiddeling/ uitzendbureaus/ payrolling/ andere tussenkomst, geldt dit ook voor mij?
Ja, ook als je gebruik maakt van een tussenconstructie moet je alsnog je arbeidsrelatie beoordelen. Je kunt hierover meer informatie vinden in deze handreiking van de overheid.
Ik probeer mijn zzp’ers een contract aan te bieden maar ze willen niet. Of: ik ben zzp’er en wil helemaal geen dienstverband.
Op dit moment is iemands eigen voorkeur geen criterium voor de wet. Dit kun je dus niet als argument gebruiken bij een controle – daarbij wordt alleen gekeken naar de wettelijke kaders, waarbij de wens van de werkende zelf geen rol speelt. Als zzp’er en opdrachtgever hebben jullie dus drie opties als er momenteel sprake is van schijnzelfstandigheid:
- Jullie zetten de opdracht om in een dienstverband.
- Jullie zetten de samenwerking helemaal stop.
- Jullie passen de opdracht, als dat mogelijk is, zo aan dat het wel een echte zzp-opdracht wordt.
Wat gebeurt er als ik toch zzp iets doe wat in loondienst had gemoeten? Of: wat gebeurt er als ik iets wat eigenlijk in loondienst zou moeten, toch door een zzp’er uit laat voeren?
Als de belastingdienst oordeelt dat er sprake is van schijnzelfstandigheid, kan dit vier verschillende soorten gevolgen hebben:
1. Arbeidsrechtelijk
Als een zzp’er eigenlijk in dienst had moeten zijn, had diegene dus recht op bijvoorbeeld vakantiegeld, loondoorbetaling bij ziekte en misschien andere, betere arbeidsvoorwaarden. Dat moet alsnog uitbetaald worden voor de periode waarin iemand niet als zzp’er had mogen werken. Het kan ook zijn dat iemand onder een cao had moeten vallen, en dat dit arbeidsrechtelijke gevolgen heeft die tot betalingen leiden.
Hieronder een voorbeeldcasus over geluidstechnici.
2. Fiscaal
Onder de fiscale gevolgen vallen naheffingen van de belastingdienst, maar ook het verrekenen van belastingvoordelen die bij het zelfstandig ondernemerschap horen. Hoe dit precies zit, hangt af van de situatie en kun je het beste navragen bij de Belastingdienst.
3. Sociaal zekerheidsrechtelijk
Als iemand onterecht als zzp’er werkte, zijn er waarschijnlijk geen premies sociale zekerheid afgedragen, terwijl dat wel had gemoeten. Het kan dus zijn dat die alsnog betaald moeten worden door de opdrachtgever.
4. Pensioen
Als iemand een dienstverband had moeten hebben, hadden er pensioenpremies afgedragen moeten worden. Een pensioenfonds kan daarom eisen dat die nabetaald worden, als blijkt dat zij premies hadden moeten ontvangen.
Help, ik wil advies over mijn specifieke situatie. Waar kan ik terecht?
Helaas kunnen we je bij Cultuur+Ondernemen niet helpen met je specifieke vragen over de wet DBA, omdat we daarvoor niet de benodigde juridische kennis in huis hebben. We verwijzen je dus graag naar organisaties en regelingen waar je misschien wel terecht kunt met je vragen.
Platform ACCT Oog voor Impuls: Zekere Zaak Advies
Via Zekere Zaak Advies zijn er regelingen beschikbaar voor zowel zzp’ers als voor opdrachtgevers.
Als opdrachtgever kun je een voucher aanvragen waarmee 75% van de kosten van een adviesgesprek of -traject wordt vergoed, met een maximum van € 1.500, -. Zolang de vraag betrekking heeft op schijnzelfstandigheid, arbeidsrelaties, werkgeverschap of HR kun je terecht bij Zekere Zaak Advies. Kijk voor meer informatie en de voorwaarden op de website van Zekere Zaak Advies.
Als zzp’er kun je gebruik maken van de adviescheck regeling, en een voucher aanvragen waarmee 75% van de kosten van een adviesgesprek of -traject vergoed worden, met een maximum van € 1.200, -. Zo krijg je bijvoorbeeld advies van een arbeidsjurist, die beoordeelt of er sprake is van schijnzelfstandigheid, en die je helpt met het bereiken van eerlijke afspraken met de opdrachtgever.
Voor zzp’ers: belangen- en beroepsorganisaties
De Kunstenbond is de vakbond voor de cultuursector. Zij hebben een juridische helpdesk, waar hun leden bij aan kunnen kloppen als zij bijvoorbeeld een geschil hebben met een opdrachtgever of werkgever. Je kunt ook bij de juridische helpdesk terecht als je bijvoorbeeld vragen hebt over wat meer werken in loondienst betekent voor jouw status als zzp’er. Dat geldt wel alleen voor leden van de Kunstenbond.
De Creatieve Coalitie is een koepelvereniging voor professionals in de sector. Bij hun leden kun je veel beroepsorganisaties vinden voor werkenden in allerlei branches van de sector: van fotografen tot interieurarchitecten. Zij hebben een aansluitwijzer die je in kunt vullen om te checken welke organisatie jouw belangen behartigt in de sector. Mogelijk heeft die beroepsorganisatie al hulpmiddelen online staan voor jouw situatie.
Voor organisaties: brancheverenigingen
Organisaties kunnen weliswaar niet terecht bij de Kunstenbond, maar hebben hun eigen brancheverenigingen die vaak ook met dit onderwerp en de mogelijke gevolgen bezig zijn. Zo zijn brancheverenigingen in de film- en theatersector met de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in gesprek geweest over wat zij zien als gezag en werkgeverschap. Sommige brancheverenigingen, zoals de VNPF, hebben webinars georganiseerd over dit onderwerp, speciaal voor hun branche. Andere brancheverenigingen, zoals de Museumvereniging, verwijzen naar de tools van SZW en de Belastingdienst, maar geven ook voorbeelden van modelovereenkomsten die zij duidelijk vinden. Kijk bij jouw branchevereniging hoe er in jouw branche met dit onderwerp wordt omgegaan.
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Een van de hulpmiddelen die eerder op deze pagina werd aangeraden, is de webmodule van het Ministerie van SZW. Kom je er met de webmodule alsnog niet uit? Dan geeft het Ministerie aan dat je contact op kunt nemen met de helpdesk, via webmodule@minszw.nl. Ook kun je het Ministerie bellen via (070) 333 44 44.
Belastingdienst
Speciaal over dit onderwerp kun je bij de Belastingdienst een vooroverleg aanvragen, als je twijfelt over jouw arbeidsrelatie. Lees daarvoor de checklist met alle informatie die de Belastingdienst nodig heeft om de arbeidsrelatie te kunnen beoordelen, en dien hier een verzoek vooroverleg beoordeling arbeidsrelatie in.
Je kunt ook telefonisch contact opnemen met de Belastingdienst via 0800 – 0543 (kies optie 2 voor ‘ondernemers’). De Belastingtelefoon Ondernemers is bereikbaar van maandag tot en met donderdag tussen 8:00 en 20:00 en op vrijdag tussen 8:00 en 17:00.