Verdieping Governance Code Cultuur 2019: tussen regels en realiteit

Sinds vorig jaar kent de cultuursector nieuwe principes voor goed bestuur en toezicht, vastgelegd in de Governance Code Cultuur 2019. Zijn die regels enkel een extra administratieve verplichting? Of bieden ze juist een kans om je organisatie beter te runnen? Daarover gingen bestuurders, toezichthouders, ambtenaren en adviseurs op 14 januari 2020 in het Groningse Forum in gesprek.

De laatste versie van de Governance Code Cultuur stamde uit 2014. Nog niet zo lang geleden dus. Toch bleek het nodig om een nieuwe editie te maken. "Er gebeurt veel in onze sector", zegt Patrick Broekema, adviseur governance bij Cultuur + Ondernemen en één van de opstellers van de Code. "Steeds meer organisaties krijgen te maken met verschillende financiers, zowel publiek als privaat. Dat maakt het besluitvormingsproces en de inrichting van governance complexer. Verder vraagt de me too-discussie om duidelijkheid omtrent goed werkgeverschap. En dan blijkt uit de praktijk ook nog dat er soms verwarring heerst over de rol- en taakverdeling tussen bestuur en toezicht. Reden genoeg om een nieuwe versie van de Code op te stellen."

Tal van rondetafelgesprekken en meer dan tachtig individuele consultaties met belanghebbenden resulteerden in acht principes en een veelvoud aan aanbevelingen. Die gaan over waarde scheppen voor en in de samenleving, integer en rolbewust handelen, zorgvuldig besturen en goed toezicht uitoefenen. Een opvallende nieuwigheid in de nieuwe Code is de constatering dat belangenverstrengeling niet altijd negatief is, maar juist nuttig of zelfs nodig kan zijn. Zolang een bestuurder of toezichthouder maar in staat blijft om zijn organisatie op een objectieve en onbevooroordeelde manier te vertegenwoordigen.

Toezicht op het toezicht

Broekema was één van de sprekers op een drukbezochte voorlichtingsbijeenkomst Governance Code Cultuur op 14 januari. In het Groningse Forum gingen meer dan zestig bestuurders, toezichthouders, ambtenaren en adviseurs met elkaar in gesprek over dagelijkse dilemma's en hoe de nieuwe Code ze daarbij kan helpen. Zo kaartte Evert-Jan Rotshuizen, bestuursvoorzitter van Museum Belvedère, aan dat het in de praktijk lastig is om de Code te 'vertalen' naar organisaties met een bestuursmodel. Broekema kon hem geruststellen: later dit jaar komt voor deze groep een speciale editie van de Code.

Maar wie houdt er eigenlijk toezicht op de raad van toezicht, vroeg Thijs Torreman van het Centrum voor Groninger Taal en Cultuur zich af. In het bedrijfsleven zijn dat de aandeelhouders, legde Broekema uit. In de cultuursector kun je stellen dat de stakeholders die rol vervullen. Zij hebben de verantwoordelijkheid om toezichthouders scherp te houden. "Organiseer een dialoog tussen bestuur, toezicht en stakeholders", adviseerde hij. "Bijvoorbeeld in de vorm van een periodieke stakeholdersbijeenkomst."

Makers en publiek

Johan Kolsteeg, docent en onderzoeker aan de vakgroep Kunst, Cultuur en Media van de Rijksuniversiteit Groningen, sloot daar in zijn presentatie op aan. Hij hamerde erop dat de Code een handig hulpmiddel is, maar zeker geen doel op zich. "Je moet jezelf als organisatie kunnen legitimeren", stelde Kolsteeg. "Niet alleen naar bijvoorbeeld subsidieverstrekkers, óók naar makers en publiek. Waarom doe je wat je doet? Heb je genoeg draagvlak? Komt je boodschap aan? Om die vragen te beantwoorden, is het afvinken van de principes uit de Code niet genoeg."

Hij riep bestuurders en toezichthouders op om vooral zelf kritisch te blijven nadenken. De Code kan daar volgens hem wel een goed hulpmiddel bij zijn. Verder zou hij graag zien dat de makers van de Code het begrip 'legitimiteit' in een volgende update specifiek benoemen en uitleggen. In die toelichting zou dan volgens hem dus ook moeten staan dat organisaties makers en publiek actief moeten betrekken bij het vormgeven van hun toezicht. "Dan krijgt legitimiteit nog meer betekenis."

Toolkit

Broekema onderschrijft de woorden van Kolsteeg van harte. "De Code komt zeker niet in de plaats van eigen verantwoordelijkheid", benadrukt hij. "Hij is bedoeld om bestuurders en toezichthouders aan het denken te zetten en bewust te laten reflecteren op hun eigen doen en laten. Als dat tot discussie leidt, is dat alleen maar goed."

Hij snapt dat dat aan de hand van de tamelijk abstracte principes soms best lastig kan zijn. Vandaar dat Cultuur + Ondernemen in aanvulling op de Code een praktische online toolkit ontwikkelt. Daarin staan bijvoorbeeld tips over hoe je governance een plek kunt geven in je subsidieaanvraag. "In de loop van 2020 zullen we meer van dat soort concrete hulpmiddelen toevoegen. Zoals over het benoemen van nieuwe bestuursleden en toezichthouders en het borgen van onafhankelijkheid."

Met diezelfde reden organiseert Cultuur + Ondernemen door het hele land voorlichtingsbijeenkomsten over het gebruik van de Governance Code in de praktijk. "Daar is duidelijk behoefte aan", besluit hij. "De laatste bijeenkomsten die we hebben gehad, waren vrijwel allemaal uitverkocht. Het doet ons goed te zien dat het onderwerp kennelijk echt leeft. Ook dit jaar plannen we daarom weer meerdere bijeenkomsten. Uiteraard staan we altijd open voor verzoeken van lokale en regionale partners om samen een bijeenkomst over governance te organiseren. Heb je daar buitenom specifieke vragen over governance? Dan kun je ons bellen voor een gratis oriëntatiegesprek. We geven je graag persoonlijk advies over de toepassing van de Code in jouw organisatie. Zodat we samen betekenisvolle stappen kunnen zetten naar beter bestuur en toezicht en zo onze sector verder kunnen professionaliseren."

Ook deelnemen aan een voorlichtingsbijeenkomst? Houd dan onze agenda in de gaten. Wil je zelf samen met ons een bijeenkomst over de Governance Code Cultuur 2019 organiseren? Neem dan contact op met governance@cultuur-ondernemen.nl

Vijf vragen die iedere (culturele) organisatie zich zou moeten stellen:

1. Wat voor toezicht hebben we als organisatie eigenlijk nodig?
2. Welke informatie is voor onze toezichthouders onmisbaar?
3. Op welke resultaten sturen we als het gaat om toezicht?
4. Hoe ziet onze jaaragenda eruit?
5. Hoe geven we evaluatie en verantwoording van toezicht vorm?