Interview Reflecteren en zakelijke ontwikkeling: stilstaan om vooruit te komen

Als kunstenaar of creatief ben je meester in reflecteren. Je werk is een afspiegeling van wat er om je heen gebeurt, en hoe jij daar tegenaan kijkt. Ook voor je zakelijke ontwikkeling is reflecteren een onmisbaar instrument. Door uit je dagelijks gedoe te komen, wordt helder welke stappen je kunt nemen. Hoe zit dat precies? En hoe pak je reflecteren op je zakelijke ontwikkeling aan? In dit artikel nemen we deze vragen onder de loep.

Na een carrière als uitvoerend producent, productieleider van (muziek)theatervoorstellingen en zakelijk manager van kunstenaars, gooide Wendelien Koop het roer om. Inmiddels werkt ze ruim vijftien jaar als coach en trainer in de creatieve sector. Haar training over persoonlijk leiderschap is vast onderdeel van Route Ondernemerschap. Sterker nog - dit leerprogramma voor kunstenaars, gericht op zakelijk ontwikkelen - start met haar onderdeel.

Een training over zakelijk ontwikkelen starten met een onderdeel dat in het teken staat van zelfreflectie. Dat klinkt tegenstrijdig. Waarom is deze keuze gemaakt?

Wendelien: “Starten met reflectie is eigenlijk heel logisch. Je neemt hiermee namelijk tijd en aandacht om uit te zoomen van je dagelijkse praktijk. Als je dat goed doet, krijg je een beeld van waar je vandaan komt, waar je nu staat en waar je heen wilt. Je brengt je persoonlijke route als het ware in kaart. Als je die eenmaal kent, kun je de volgende onderdelen van de training - bijvoorbeeld je website, social media of financieringsmogelijkheden - veel beter in jouw plaatje plaatsen. Zakelijk ondernemen wordt dan vanzelfsprekend.”

Krista Heijster (programmamaker Zakelijk Ontwikkelen, Cultuur+Ondernemen): “Als kunstenaar of creatief run je je praktijk waarschijnlijk alleen. Soms zorgt dat ook voor het gevoel dat je er alleen voor staat. Dat is zonde. Reflecteren is namelijk ook: dingen in een context zien. Anderen maken hetzelfde mee, en dat geeft herkenning. Juist door afstand te nemen van de dagelijkse praktijk, wordt duidelijk wat dáár nodig is. Dat betekent niet dat het makkelijk is. Het vraagt discipline om die ruimte te creëren voor jezelf.”

Hoe creëer je die ruimte voor jezelf om te reflecteren?

Krista: “Reflecteren en zakelijk ontwikkelen voelen misschien als tegenstrijdig. We leven in een prestatiegerichte maatschappij, en met je praktijk wil je vol gas vooruit. Voor reflectie is juist vertraging nodig. Maar je zult zien: als je jezelf die tijd gunt, vind je focus. Daarna kun je alsnog rap vooruit, maar dan wel naar een punt dat jij gekozen hebt.

Wat daarbij kan helpen, is het bespreekbaar te maken. Reflecteren kun je zelf doen, maar met anderen is het waardevol én plezierig. Dit zelf organiseren is een optie, je kunt er ook ook hulp voor inschakelen bij Cultuur+Ondernemen. Dat kan in de vorm van een kosteloos oriëntatiegesprek of bijvoorbeeld met deelname aan Route Ondernemerschap.

Wendelien: “In de training Route Ondernemerschap reflecteren we in een groep. Dat voelt in eerste instantie misschien kwetsbaar. Voor veel kunstenaars ligt wat ze maken en doen dicht bij hun eigen persoon en bij hun persoonlijke drijfveren. Maar al snel ontstaan er verbindingen tussen de deelnemers. Dat komt omdat de dingen waar jij mee worstelt, voor een ander in de groep herkenbaar zijn. Je gaat dan zien: het gaat helemaal zo slecht nog niet. Of: anderen kampen met hetzelfde, het ligt niet aan mij. Alleen dat besef al kan louterend werken. Daarnaast krijg je een frisse blik op hoe jij het doet. Een ander perspectief of een advies zet aan tot nadenken.

Ook buiten zo’n training om is het waardevol om met behulp van anderen te reflecteren. Voel je schroom om de ander daarvoor te vragen? Realiseer je dan dat diegene net zo goed van jou leert. Gewoon doen dus!”

Wat zijn nog meer tips om nú met reflecteren te beginnen?

Wendelien: “Maak gebruik van wat er al is. Luister podcasts, bezoek tentoonstellingen en voorstellingen, ga naar lezingen. Alles waar je maar inspiratie op kan doen. Het voelt misschien als lanterfanten - ’vrij nemen’ - maar dat is het beslist niet. Dit is onderdeel van je werk. Dus zet wekelijks of maandelijks een kruis in je agenda, en neem die tijd. Je zult zien dat het je veel brengt.
En een andere tip: laat anderen je werk zien. Ook - of misschien wel juist - als het nog niet af is. Vraag om feedback. En dan niet: mooi of niet mooi, maar: wat doet dit werk met je? Wat roept het bij je op? Het kan je een rode draad laten zien, of de kern van het werk. Dat kan erg waardevol zijn.”

Krista: “Reflecteren is naar binnen keren. Daarvoor is rust en ruimte nodig. Dat zag je tijdens de coronapandemie. Naast heel veel ellende bracht het ook nieuwe ideeën en inspiratie. Juist doordat er even niets anders kon. Hoe houd je dat nu vast? Ga zo nu en dan eens wandelen of schrijf je gedachten van je af. Dat helpt je om echt even uit te schakelen en los te komen van de dagelijkse realiteit. Realiseer je ook dat de beste ideeën vaak op onverwachte momenten ontstaan. Je kunt dat niet afdwingen, ideeën mogen pruttelen.
Ook kijken naar hoe anderen het doen kan helpen. Zowel wat goed als wat minder goed ging. Dat kan bijvoorbeeld met een mentor of met een andere kunstenaar. Hoe pakt deze persoon het aan? Zo breng je alternatieven in kaart.”

Wat is jullie belangrijkste tip over reflecteren op je zakelijke ontwikkeling?

Krista: “Ga in plaats van ‘ik moet iets met mijn zakelijke ontwikkeling’ naar ‘ik wil mijn dromen waarmaken en daarvoor ga ik aan de slag.’ Spreek dat ook hardop uit. Je moet namelijk niets met social media, netwerken of financiering, je wilt jouw werk een podium geven. Al die andere zaken zijn er puur en alleen om jouw droom te ondersteunen. Als je op die manier redeneert, krijgt je ondernemerschap op een veel logischere manier vorm. Om op dat punt te komen, kan het prettig zijn om met een trainer of coach af te spreken, of om aan een ontwikkelprogramma mee te doen. Dat kan bij Cultuur+Ondernemen, maar ook daarbuiten.”

Wendelien: “Rome is niet in één dag gebouwd. Dat geldt ook voor doelen op het gebied van zakelijke ontwikkeling. Geef jezelf kleine, behapbare, haalbare taken die je stuk voor stuk afvinkt. Zo merk je: ik kom steeds een stap dichter bij mijn doel. In plaats van dat je denkt: de hele maand wéér niets bereikt. En boek je een succes? Vier dat dan ook. Een succes kan klein zijn. Een goed gesprek gehad met een mogelijk nieuwe opdrachtgever, nieuwe inspiratie gekregen door een interessante tentoonstelling die je bezocht. Sta stil bij wat goed gaat. Zo blijf je positief en met vertrouwen aan de slag met je ambitie.”

Reflecteren op je zakelijke ontwikkeling? Vijf tips om nú te beginnen.

1. Maak het leuk! Wat is het doel van reflecteren? Niet: je social media strategie voor elkaar krijgen of je financieringsmix in kaart brengen. Reflecteren betekent: terugkeren naar waar jij het ook alweer voor doet. Beeld je het moment eens in waarop je besloot kunstenaar te worden. Welk vonkje voelde je toen? Welke droom lag daaronder? Als je dat weer helder voor ogen krijgt, wordt werken aan de zakelijke kant van je praktijk heel vanzelfsprekend. En dat is wat je met reflecteren voor elkaar wil krijgen.
2. Breek uit je dagelijkse gedoe en keer naar binnen. Weet je nog? In coronatijd waren we het dagelijkse gedoe even kwijt. Die ruimte zorgde - naast ellende - ook voor nieuwe plannen en inspiratie. Probeer dat laatste vast te houden. Bijvoorbeeld door te wandelen, te schrijven of te sporten - alles wat je helpt jezelf even uit te zetten. Niks moet, laat het even allemaal los. Die inspiratie volgt wanneer je er het minst mee bezig bent.
3. Zoek anderen op. Reflecteren gaat makkelijker met anderen. Zoek andere kunstenaars op en vorm een intervisiegroep. Vraag om feedback op een (onaf) werk (En dan niet: mooi of niet, maar: wat roept het werk op?). Schrijf je in voor een training, oriëntatiegesprek of schakel een mentor in. Voel je niet beschroomd: de ander leert namelijk ook van jou.
4. Gebruik wat er is. Luister podcasts, bezoek tentoonstellingen en voorstellingen, ga naar lezingen. Blok hiervoor tijd in je agenda. Dit is een belangrijk onderdeel van je werk.
5. Zorg regelmatig voor reflectie. Je kent het wel. Net terug van een training of fijne vakantie zit je vol mooie plannen voor hoe het allemaal anders kan. Twee weken later voelen die plannen alweer als mijlenver weg. Hoe houd je die goede energie vast? Zorg dat je regelmatig tijd inplant voor reflectie. Maak hiervoor ruimte vrij in je agenda. Vind je het lastig om je hieraan te houden? Dan is het een idee om de reflectiemomenten te koppelen aan een afspraak, bijvoorbeeld met een andere kunstenaar of met een extern adviseur. De terugkerende afspraken geven je een stok achter de deur om die ruimte voor reflectie ook écht te nemen