Interview In één oogopslag het toezicht in beeld

De gemeente Nijmegen vroeg Cultuur+Ondernemen om een governance scan uit te voeren bij zes grote culturele instellingen. Betty Bergman, programmamanager Cultuur, kijkt terug: ‘Ik zou dit iedere gemeente in Nederland aanraden.’

Hoe gaat het met de zes grote culturele instellingen in Nijmegen als je het hebt over good governance? Dat wilde de Nijmeegse Raad vorig jaar weten. Aanleiding voor de motie was de eerdere bestuurscrisis bij Museum Valkhof. Een herhaling van zo’n crisis moest zoveel mogelijk voorkomen worden. Betty Bergman, programmamanager Cultuur bij de gemeente Nijmegen, stelde voor Cultuur+Ondernemen in te schakelen om een governance scan uit te voeren bij de culturele instellingen. Eind januari sloot Cultuur+Ondernemen het onderzoek af, de aanbevelingen werden door de Raad overgenomen. Wat heb je als gemeente aan zo’n uitgebreide governance scan?

Governance, best een ingewikkeld vraagstuk

“Je wilt de risico’s zoveel mogelijk in beeld hebben,” zegt Bergman. Dat is soms alleen best lastig, geeft ze toe. “Iedere culturele stichting organiseert zijn eigen toezicht. Maar hoe zit het precies met de deskundigheid van de leden, is het toezicht adequaat ingeregeld? Op dat soort vragen wil de gemeente zicht hebben.” De gemeente geeft subsidies, daar worden prestaties voor verwacht, gaat ze verder. Bijvoorbeeld: ‘Wij willen een x aantal voorstellingen en een y aantal bezoekers.’ Een instelling kan die doelstellingen halen, desondanks kan de governance slecht georganiseerd zijn. Hierdoor kunnen de risico’s voor de continuïteit te groot zijn, legt ze uit. “Ik zou de scan daarom zeker aanraden aan andere gemeenten: het geeft een mooi beeld van hoe de culturele instellingen in een bepaalde gemeente ervoor staan.”

Het proces

In overleg met C+O werd uitgebreid gesproken over hoe de scan eruit moest zien. Gebaseerd op de Governance Code Cultuur selecteerde Cultuur+Ondernemen vijf ‘prestatievelden’. Op basis van research en uitvoerige gesprekken met de verschillende organisaties kende Cultuur+Ondernemen vervolgens punten (1-5) toe. Die zijn in een diagram is gezet. Bergman: “Visueel werkt zo’n spindiagram heel sterk. Je krijgt door de scan in één oogopslag een goede inschatting van hoe bijvoorbeeld het risicomanagement door de verschillende instellingen wordt ingevuld. Ook op andere terreinen zoals diversiteit en transparantie kun je zien hoe het er aan toegaat.” Toch is zo’n diagram zeker niet zaligmakend, voegt de programmamanager toe. Eén van de instellingen verkeerde op het moment van het onderzoek in een bestuurscrisis, terwijl die instelling goed scoorde; die crisis had met governance niet zoveel te maken. Bergman: “Incidenten kunnen zich- ondanks positieve scores- wel voordoen.” De gemeente Nijmegen heeft een relatief lange geschiedenis als het gaat om het onderwerp governance. Er zijn conferenties georganiseerd en al jaren is de slogan: ‘Pas toe, of leg uit’ bekend bij de culturele instellingen. Dat de aandacht voor governance behoorlijk is ingebakken bij de verschillende organisatie kwam ook naar voren in het onderzoek. Bergman: “We doen het zeker niet slecht. Dat is toch een fijne bevestiging om te krijgen van een organisatie als Cultuur+Ondernemen.” Uit het onderzoek bleek wel dat de vraagstukken ‘diversiteit van de raden van toezicht’ en ‘de verantwoording over de governance online en in het jaarverslag’, in veel gevallen vaak beter kunnen.

Hoe nu verder?

Het rapport ligt er. Er is een drietal belangrijke aanbevelingen gedaan. Bergman: “Alle aanbevelingen uit het rapport nemen we over. Op dit moment werken we aan het concretiseren van de punten.” Zo is een belangrijk punt om jaarlijks een gesprek te organiseren tussen de wethouder, de directeur bestuurder van de instelling en de voorzitter van de Raad van Toezicht. Er blijven alleen nog genoeg vragen liggen: hoe organiseer je zo’n gesprek? Doe je dat vlak voor de jaarrapportage wordt gepresenteerd, of juist erna? Hoe pak je het gesprek precies aan?” De instellingen zijn enorm welwillend, het gaat zeker de goede kant op, besluit Bergman. “Het enige dat je met elkaar kunt doen is het systeem zo te organiseren dat de risico’s zo klein mogelijk zijn. Wij deden het in Nijmegen al best goed, en nu doen we net iets meer.”

Het eindrapport ‘Governance 6 culturele instellingen Nijmegen’ kunt u hier downloaden