Dossier Eigen inkomsten
Kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties verdienen al sinds jaar en dag eigen geld. Eigen inkomsten vormen een duurzame basis voor je praktijk of organisatie en vergroten je financiële onafhankelijkheid. Dit is niet alleen essentieel voor de continuïteit van je werk, maar ook als basis voor het vergroten van je financieringsmix. Eigen inkomsten kunnen namelijk dienen als bewijs dat particulieren en het publiek waarde hechten aan je werk, wat weer kan helpen bij het verkrijgen van subsidies en donaties.
Wat zijn eigen inkomsten?
Het antwoord dat je krijgt op de vraag ‘Wat zijn eigen inkomsten?’ zal verschillen per persoon of instantie aan wie je de vraag stelt. Zo gebruiken veel fondsen een brede omschrijving van eigen inkomsten en rekenen zij hier ook giften van fondsen en individuen toe.
Wij gebruiken de volgende beschrijving: eigen inkomsten zijn financiële vergoedingen (geld) of andere inkomsten die je ontvangt in ruil voor een tegenprestatie. Dit kunnen bijvoorbeeld geleverde producten of diensten zijn en ook publieksinkomsten vallen hieronder.
Het zijn dus inkomsten die je zelf of jouw organisatie verdient. Inkomsten uit subsidies, donaties en sponsorgelden vallen niet onder eigen inkomsten in onze definitie, maar zijn andere financieringsbronnen.
Waarom zijn eigen inkomsten belangrijk?
Eigen inkomsten zijn voor vrijwel iedereen noodzakelijk. Dit komt omdat financiers bijna altijd een bepaald percentage aan eigen inkomsten als voorwaarde stellen voor een subsidie of donatie. Maar, voor iedere organisatie, kunstenaar of maker is het belang van eigen inkomsten verschillend.
Op een denkbeeldige eigen inkomsten-lijn bevinden zich aan het ene uiterste de kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties die hun subsidies en donaties met een fractie aan eigen inkomsten aanvullen. En aan het andere uiterste bevinden zich de kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties die onafhankelijk zijn van subsidies en donaties, en soms zelfs winstgevend zijn.
Tussen deze twee uitersten zijn allerlei verschillende niveau’s van eigen inkomsten denkbaar.
Hoe sta jij er financieel voor? In dit blog geeft Mariël Voogel, oprichter en eigenaar van CreativeScan vier stappen om te komen tot een gezond financieel resultaat.
Welke soorten eigen inkomsten zijn er?
Ter inspiratie en om te illustreren hoe breed de scope is van eigen inkomsten behandelen we hieronder een aantal voorbeelden van eigen inkomsten. Voor zowel kunstenaars en creatieve makers, als voor culturele organisaties.
Transcriptie afbeelding: Voorbeelden van eigen inkomsten
- Inkomsten uit verkoop van producten
- Inkomsten uit opdrachten
- Inkomsten uit verkoop van diensten
- Inkomsten uit verkoop entreetickets (publieksinkomsten)
- Inkomsten via intermediairs zoals een galerie of impresariaat
- Inkomsten uit licenties
- Inkomsten uit bruiklenen
- Inkomsten uit nevenactiviteiten:
- Verhuur
- Verkoop van merchandise
- Inkomsten uit horeca, kantine of winkel
Inkomsten uit verkoop van producten
Hiermee wordt bedoeld de directe verkoop van eigen producten aan een publiek, zoals bijvoorbeeld boeken, muziek en kunstwerken.
Voorbeelden
- Kunstenaar Bruno van den Elshout vertelt onder meer over zijn cultureel ondernemerschap en hoe hij het geld voor het boek van zijn kunstproject NEW HORIZONS bij elkaar kreeg.
- Hoe vind je de juiste balans tussen geld verdienen en kunst maken? In gesprek met conceptueel kunstenaar Daan den Houter uit Rotterdam.
Inkomsten uit opdrachten
Om inkomsten te halen uit een opdracht spreek je vaak een bepaald honorarium of een vergoeding af voor het aantal uren dat je besteed aan de opdracht. Zorg ervoor dat je goed uit kunt leggen waarom je een bepaald uurtarief hanteert.
Meer weten over hoe je je uurtarief kunt berekenen? Beroepkunstenaar.nl maakte deze FAQ honoraria of salaris bepalen met tips, tools en adviestarieven. Ook geven zij tips over hoe te onderhandelen over je honorarium. Op Platform ACCT vind je een rekentool ‘cao-lonen naar zzp-tarieven’.
Inkomsten uit verkoop van diensten zoals workshops, cursussen
Hoe kun je de kennis die je hebt vermarkten? Een groot aantal zzp'ers in de culturele en creatieve sector ontleent een deel van hun inkomsten aan het geven van cursussen en workshops als onderdeel van hun praktijk
Voorbeelden
- Voor kunstenaars: Beeldende kunstenaar Carolien Adriaansche. Carolien Adriaansche werkt als beeldend kunstenaar voornamelijk met plastic afval. Onder de naam de Afvaljuf geeft zij workshops op scholen en ook bij (culturele) organisaties, musea, gemeenten en bedrijven.
- Voor organisaties: Restauratieatelier Museum Speelklok.
Het Museum Speelklok is in het verleden een driejarige samenwerking aangegaan met het Chinese Palace Museum in Beijing. Voor deze samenwerking zette Museum Speelklok zijn restauratie-expertise in voor de restauratie van speelklokken uit de Verboden Stad. In ruil daarvoor kwamen de museumstukken naar Nederland. De tentoonstelling trok 80% meer bezoekers dan voorgaande tentoonstellingen.
Het restauratieatelier van het museum is te bezoeken. Het toont niet alleen hoe de restaurateurs te werk gaan, maar kinderen kunnen ook zelf aan de slag. Een interessant kijkje achter de schermen en in het raderwerk van de speelklok.
Inkomsten uit verkoop entree tickets (publieksinkomsten)
Het publiek krijgt een mooie expositie in een museum te zien, een intrigerende voorstelling in het theater of een opzwepend concert. Dat heeft een prijs, die de bezoeker veelal bereid is te betalen.
Ben jij benieuwd hoe je het beste de prijs voor een ticket kunt bepalen? Hieronder een paar mooie voorbeelden van hoe andere culturele organisaties dit hebben aangepakt:
Voorbeelden
- Alternative pricing - Stadsschouwburg Amsterdam, Nationale Opera & Ballet en Het Concertgebouw
“De Stadsschouwburg Amsterdam heeft met de voorstelling Richard III als eerste culturele organisatie in Nederland gewerkt met het alternatief prijzen van de toegangskaarten. Daarbij gold: ‘wie het eerst komt, wie het minst betaalt’. Waar de Stadsschouwburg eerst een bepaalde klantengroep aansprak, met het standaardsysteem van verschillende prijzen voor verschillende rangen, vervaagt die grens nu en wordt een bredere klantengroep aangesproken.
Door het aanpassen van de standaard set aan middelen om geld te verdienen, de resources, wordt de waarde van de Stadsschouwburg op nieuwe wijze naar de (nieuwe) klant vertaald en kan iedereen nu prinsheerlijk op de eerste rang zitten voor een redelijke prijs. Er worden meer mensen, uit meer lagen aangetrokken. En doordat de kaarten uiteindelijk voor een hogere prijs over de toonbank gaan, loopt de schouwburg geen geld mis.” Bron: eBrief Businessmodel innovatie in de culturele sector.
- Een variatie hierop zijn de variabele entreeprijzen die de Nationale Opera & Ballet hanteert: “Bij alle voorstellingen hanteren we een systeem van oplopende toegangsprijzen. Afhankelijk van de vraag naar kaarten, stijgt de prijs.”
- Het Concertgebouw heeft op basis van marketing de prijsstrategie aangepast. In samenwerking met pricing consultant Simon Kucher deden ze uitvoerig publieksonderzoek naar o.a. de betaalbereidheid. Hier kwam een rekentool uit, een nieuwe rangverdeling binnen de zaalplattegrond en grotere prijsverschillen tussen de rangen. Cultuurmarketing schreef er dit artikel over.
Inkomsten via intermediairs zoals een galerie of impressariaat
Voor beeldend kunstenaars, ontwerpers, theatergezelschappen en producenten is het heel gewoon om met intermediairs te werken, zoals een galerie of een impresariaat.
De galeries en impresariaten vertegenwoordigen de kunstenaars en creatieve makers en brengen hun werk of voorstellingen naar kopend publiek of instellingen. Er wordt veelal gewerkt op commissiebasis, bijvoorbeeld op basis van een bepaald percentage van de verkoopopbrengsten
Als je een samenwerking met een intermediair aangaat, leg dan goed vast wat de scope van de samenwerking is. Betreft het enkel een eenmalige samenwerking of gaat de galerie bijvoorbeeld je hele oeuvre vertegenwoordigen?
Inkomsten uit licenties
In een licentieovereenkomst staat hoe en op welke manier jouw werk gebruikt mag worden. Door een licentieovereenkomst te sluiten kan je inkomsten genereren bijvoorbeeld door royalty’s of een vergoeding te vragen voor het gebruik van jouw werk.
Inkomsten uit bruikleen
Kunst kan verkocht worden, maar ook in bruikleen worden gegeven. Datzelfde geldt voor materialen en instrumenten. Musea met eigen collecties vragen elkaar doorgaans geen geld voor een bruikleen. Kunsthallen of commerciële partijen zonder eigen collectie betalen daarentegen wel een fee. De hoogte van die fee verschilt per bruikleengever. Een persoonlijke relatie onderhouden met deze partijen kan zorgen voor een groeiend aantal bruikleenaanvragen en daarmee meer omzet.
Inkomsten uit nevenactiviteiten
- Verhuur van (repetitie) ruimtes, materialen of apparatuur
- Verkoop van merchandise
- Inkomsten uit horeca, kantine of een (museum)winkel
Lees ook eens het dossier Business- en verdienmodellen.
Voor- en nadelen van eigen inkomsten
Transcriptie afbeelding: Voor- en nadelen eigen inkomsten
Voordelen
- Eigen inkomsten vormen een basis voor uitbreiding van de financieringsmix. Dit verkleint het risico als één financieringsbron wegvalt.
- De inkomsten zijn vrij besteedbaar (niet geoormerkt).
- Het is een opstal naar financiële onafhankelijkheid.
- Het laat zien dat er vraag is naar jouw werk.
Nadelen
- Inspanningen leveren niet altijd (gelijk) inkomsten op.
- Het kan lang duren voordat inkomsten op gang komen.
- Het kan leiden tot veilig produceren en programmeren.
- Fondsen kunnen terughoudender worden bij het verstrekken van geld.
- Naast creativiteit heb je ook ondernemerschapsvaardigheden nodig.
- Het vraagt aanpassingsvermogen als er minder binnenkomt dan verwacht.
Voordelen eigen inkomsten
Vergeleken met subsidies en donaties geven eigen inkomsten doorgaans meer bestedingsvrijheid. Eigen inkomsten zijn immers niet geoormerkt voor een bepaald bestedingsdoel wat bij subsidies of donaties vaak wel het geval is. Daarnaast vormen eigen inkomsten een stabiele financiële basis, en vergroten ze de zelfstandigheid van organisaties en kunstenaars. Tenminste, dat wordt in de literatuur en de praktijk bevestigd.
Andere voordelen van eigen inkomsten zijn:
- Het laat zien dat er vraag is naar jouw werk: veel financiers stellen een bepaald percentage aan eigen inkomsten als voorwaarde voor het verkrijgen van subsidie of een donatie. Eigen inkomsten tonen aan dat er vraag is naar je producten en diensten;
- Een brede financieringsmix: eigen inkomsten kunnen worden ingezet om je financieringsmix te vergroten. Dit verkleint het risico bij het wegvallen van een financieringsbron;
- Opstap naar financiële onafhankelijkheid: eigen inkomsten kunnen een opstap zijn naar financiële onafhankelijkheid of zelfs naar winstgevendheid voor jouw beroepspraktijk of organisatie.
Nadelen eigen inkomsten
Aan eigen inkomsten kleven ook nadelen. Zo gaat het genereren van eigen inkomsten – net als bij ondernemen – ook gepaard met enig risico. Er gaan inspanningen aan vooraf en soms kan het lang duren voordat eigen inkomsten op gang komen.
De belangrijkste nadelen van eigen inkomsten:
- Veilig produceren en programmeren: een te grote oriëntatie op wat de klant wil kan leiden tot veilig produceren en programmeren en daarmee de artistieke vrijheid aantasten.
- Financiële risico’s: als de verwachte inkomsten niet worden gerealiseerd kan dat leiden tot het aanpassen van plannen, of moet je soms kiezen voor een andere koers. Dit vergt enig aanpassingsvermogen, en risicotolerantie. Dit geldt overigens ook voor andere financieringsbronnen zoals subsidie en donaties.
- Ondernemerschapsvaardigheden: het genereren van eigen inkomsten vraagt soms om ondernemende kennis en vaardigheden. Soms heb je dit als kunstenaar of organisatie in huis, maar het kan zijn dat je hier hulp bij nodig hebt. Dit kan bijvoorbeeld door iemand in te huren of door een cursus te volgen over ondernemerschap.
- Fondsen kunnen soms terughoudender worden bij het verstrekken van geld. Je moet goed kunnen uitleggen voor welke onderdelen van je organisatie of beroepspraktijk je nog subsidie nodig hebt.
Lees ook eens het artikel over de Van Gogh Experience, waarin Adriaan Dönszelmann, voormalig directeur Van Gogh Museum vertelt over zijn ervaring met het ontwikkelen van nieuwe commerciële initiatieven.
De voor- en nadelen van een bepaalde financieringsbron moeten altijd in de context worden geplaatst en vergeleken met andere financieringsbronnen. In de culturele en creatieve sector is het logisch om de eigen inkomsten te vergelijken met de zogeheten tweede en derde geldstroom, die van subsidies en donaties.
Voor- en nadelen donaties en subsidies
Voor de kunst- en cultuursector zijn inkomsten uit de tweede en derde geldstroom heel belangrijk, in veel gevallen zelfs onmisbaar. Veel activiteiten kunnen niet kostendekkend worden uitgevoerd en daarom zijn er vaak aanvullende middelen nodig. Zonder subsidies en donaties zou een groot deel van het culturele aanbod dan ook niet kunnen worden gemaakt, laat staan voor langere tijd.
Deze geldbronnen hebben echter ook belangrijke nadelen, bijvoorbeeld:
- De hoge verwervings- en administratiekosten;
- Het vaak eenmalige en projectmatige karakter;
- Het gegeven dat de middelen vaak gereserveerd zijn (geoormerkt) voor vastgestelde uitgaven en daarom niet vrij besteedbaar zijn.
- Vernieuwende ideeën of kunst die meerdere disciplines beslaat vallen vaak tussen wal en schip omdat fondsen vaak specifieke en afgebakende bestedingsdoelen hebben.
- Lobby en fondsenwerving is minstens zo belangrijk als de (culturele en maatschappelijke) waarde die jouw project oplevert.
Aan de slag voor kunstenaars en creatieve makers
Een opstap naar (meer) financiële vrijheid, minder risico als een financieringsbron wegvalt en het laat zien dat er vraag is naar jouw werk. Dit zijn enkele redenen waarom jij misschien wel je eigen inkomsten wilt vergroten als kunstenaar of creatieve maker. Met deze vier stappen kom je tot een krachtig actieplan.
