Interview Onderzoek naar de invloed van corona op zzp'ers in de kunst

Door de COVID-pandemie werd duidelijk hoe belangrijk de kunst- en cultuursector kan zijn. Tegelijk zorgt deze crisis voor tal van tegenslagen voor culturele organisaties en makers. De Rijksuniversiteit Groningen doet onderzoek naar de werkomstandigheden van kunstenaars en culturele ondernemers. In deze tekst worden hun bevindingen over de invloed van corona op deze groep verteld.

Achtergrond

Musea en galeries waren wekenlang dicht, voorstellingen en andere evenementen konden niet doorgaan en bedrijven bezuinigden vaak op het gebied van kunst en cultuur door projecten te schrappen of uit te stellen. Wat voor gevolgen heeft dit alles gehad op de zzp’ers in de kunst?

Het onderzoek Art as Work: Understanding trajectories of nascent cultural entrepreneurs begon vlak voordat de pandemie uitbrak, maar de coronacrisis heeft er uiteindelijk een grote rol in gespeeld. In de interviews werd corona vaak genoemd door de impact die het heeft gehad op het inkomen, de mentale gezondheid en de werkomstandigheden van de kunstenaars. Zo heeft het onderzoek een inkijkje geboden in de kortetermijngevolgen voor zzp’ers in de kunst en hoe zij deze tijd ervaren.

Het onderzoek

In de kunst en cultuursector wordt het overgrote deel van de banen vervuld door zzp’ers en dit percentage is de afgelopen jaren alleen maar gegroeid. Wat weten we van deze mensen en hoe ziet hun werkweek eruit? Hoe wordt bijvoorbeeld de tijd verdeeld tussen ‘ondernemen’ en ‘maken’, moeten we dit wel zien als twee losse taken? En hoe worden deze taken ingevuld? Met deze vragen is een tiental culturele ondernemers binnen het netwerk van Cultuur+Ondernemen geïnterviewd. In dit artikel vind je enkele belangrijke quotes, bevindingen én adviezen over ondernemerschap tijdens corona.

Dit onderzoek is uitgevoerd door dr. Sara Strandvad en de Research Masterstudenten Marije Miedema en Nathalie Schram, met medewerking van Ben Wiegman en Karen de Meester (Cultuur+Ondernemen). Wil je het onderzoek in zijn geheel lezen stuur dan een mailtje naar Ben Wiegman.

COVID-19

[...] nu is mijn agenda grotendeels leeg, dus ik heb ook heel veel tijd om weer nieuwe dingen uit te proberen; wat te experimenteren met andere materialen.

Door de maatregelen die zijn ingevoerd na de uitbraak van COVID-19 in Nederland is er veel onzekerheid voor zzp’ers in de kunst- en cultuursector. Toch heeft de pandemie voor sommigen ook voordelen gehad. Doordat veel opdrachten weg vielen en er weinig nieuwe voor terug kwamen, hebben veel kunstenaars/culturele ondernemers een lege agenda. Deze periode gebruiken ze bijvoorbeeld om aan hun vrije werk te werken, om ideeën uit te werken en om achterstallig werk weg te werken.

Het [deze crisis] geeft mij gewoon meer tijd om door te werken aan dit beeld, het is nog lang niet klaar.

In deze uitzonderlijke tijd is het ook belangrijk aan je businessmodel te werken. Lees hoe het Business Model Canvas je daarbij kan helpen.

Creative block

En dat is ook zoiets van ja, jij bent zo creatief altijd, dat ik dacht: nou ik voel me helemaal niet creatief, ik voel me gewoon totaal verlamd.

Kunstenaars halen natuurlijk veel inspiratie uit de wereld en de mensen om hen heen. Door de lockdown was het contact met de buitenwereld plots lastiger. Veel kunstenaars voelden zich daarom geïsoleerd en inspiratieloos. Ze kregen last van een ‘creative block’. Niet alleen zorgde dit voor een gebrek aan inspiratie voor nieuwe projecten, ook de inspiratie voor oplossingen om inkomsten te vergaren tijdens de pandemie bleef uit. Toch gaven veel van onze kunstenaars aan dat ze (grotendeels) uit deze blokkade waren gekomen. Wat hen hielp was bijvoorbeeld om gewoon te beginnen met maken zonder doel of idee.

Nou die eerste paar weken lag het echt stil, was ik echt geschokt dat ik zo weinig verbinding had met andere mensen [...]. Dus dan ben je zo helemaal alleen en toen op een gegeven moment ben ik gewoon gaan schilderen op een groot doek, precies wat ik voelde zonder dat ik het aan ndere mensen wilde vertellen en dat heeft me eruit gehaald eigenlijk. En nu kan ik weer verder, dus dat is fijn.

Wil je hulp bij het doorbreken van je denkpatronen? Ontdek in dit artikel een aantal creatieve oefeningen.

Acquisitie en samenwerkingen

Je merkt wel dat de boel een beetje plat ligt, dat het meer tijd kost om mensen te vinden en ze reageren trager, dus, ja, het [corona] werkt wel vertragend.

Veel kunstenaars en zelfstandig ondernemers merkten dat opdrachtgevers terughoudender zijn om nieuwe opdrachten te geven tijdens deze periode van financiële onzekerheid. Daarnaast is het ook lastiger ze te bereiken. Het duurt langer om een reactie te krijgen. Acquisitie is op alle fronten lastiger geworden, niet alleen digitaal, maar ook in real life. Kunstenaars en ondernemers die gewend waren om in het echt acquisitie te plegen door een winkel binnen te stappen, kunnen dit niet meer zo makkelijk doen. Zeker aan het begin van de lockdown was dit een struikelblok. Ook liggen samenwerkingen met andere kunstenaars en bedrijven stil, vaak worden plannen vooruit geschoven tot na corona, zoals samenwerkingen met collega’s.

Wanneer er genoeg andere plannen in de agenda staan is dit natuurlijk geen probleem, maar mocht je agenda leeg zijn kun je alsnog proberen die zaken op te pakken, probeer het bijvoorbeeld door middel van videobellen alsnog te doen.

Gecancelde activiteiten en opdrachten

Maar daar heb ik nu wel goed spijt van, dat ik dat nu toevallig net niet heb gedaan. Wat me geadviseerd is [acquisitie doen nog voor het afronden van een opdracht], want ik heb nu dus geen opdrachten, dat is eigenlijk voor het eerst in mijn leven.

Veel geplande activiteiten zijn gecanceld, exposities gaan niet door en opdrachten worden vooruitgeschoven of afgezegd. Enkele ondernemers/kunstenaars gaven aan dat opdrachten waar ze al aan hadden gewerkt zijn gecanceld vanwege corona. Zonder van tevoren te overleggen met een opdrachtgever en afspraken zwart op wit te zetten voor wanneer een opdracht wordt afgezegd sta je helaas niet sterk als zzp’er. Dit is een belangrijke les voor in de toekomst. Wanneer je dingen wilt vastleggen bestaat het risico dat een opdrachtgever huiverig wordt, maar de coronacrisis heeft laten zien hoe belangrijk het is om dit risico te nemen en je als culturele ondernemer in te dekken.

Nou die planning staat er al, [...] die zouden eigenlijk al in april zijn begonnen, maar die hebben we allemaal om moeten plannen vanaf juni.

Je kan uit voorzorg deze zaken verwerken in contracten en offertes, zodat je ook uitbetaald krijgt voor het voorwerk dat je al hebt gedaan wanneer een opdracht wordt gecanceld.

Financiële gevolgen

Je eigen ondernemerschap is ook wel kwetsbaar als er iets in je privésituatie gebeurt Als je ziek wordt, dan is dat ingewikkeld, want dan heb je ineens geen geld. Dat zie je nu ook bij corona, je hebt ineens geen inkomsten.

Voor het grootste deel van de kunstenaars/ondernemers kwam de crisis hard aan. Sommigen hebben een partner om het tekort aan inkomsten op te vangen, maar degenen zonder partner of met een partner die (door corona) ook zonder werk zit merken de gevolgen het meest.

Omdat mijn workshops niet meer doorgingen en... gewoon ik kan de huur niet meer betalen, dat gaat niet meer.

Binnen deze groep moesten velen hun spaarpotje gebruiken of zelfs noodgedwongen hun atelier opzeggen en vanuit huis gaan werken ondanks de overheidssteun voor zzp’ers. Dit is jammer omdat juist nú een studio als zeer positief wordt ervaren:

Ja, ik voel me nu met corona ook wel gezegend dat ik gewoon op de fiets naar mijn werk kan gaan, dat dat niet veranderd is.

Bezuinigen op de kunst- en cultuursector

Omdat ik geen werk had de afgelopen weken, dacht ik dat dus dat wat ik deed niet belangrijk was. Omdat het was gestopt.

Een groot deel van de culturele ondernemers gaf aan dat ze minder opdrachten hebben sinds corona. Volgens de overheidsrichtlijnen vallen ze niet onder de essentiële beroepen, maar ook opdrachtgevers waren vlug om de openstaande ‘niet-essentiële’ opdrachten te cancellen. Ook tijdens eerdere financiële crises was de kunst- en cultuursector vaak één van de eerste slachtoffers. In bijna alle interviews, ook die voor de lockdown, werden bezuinigingen in de kunst besproken. Veel van de kunstenaars hebben eerder de gevolgen meegemaakt van het intrekken van subsidies, ze omschrijven dat kunst vaak als iets ‘extra’s’ wordt gezien. Hierdoor moet de sector al enkele jaren subsidies zoeken binnen andere beleidsterreinen, zo zei één culturele ondernemer:

Omdat er in andere beleidsterreinen vaak meer geld rondgaat, zie je dus dat cultuur ook steeds meer als middel wordt ingezet in plaats van als doel. Bijvoorbeeld voor toerisme of voor gezondheidszorg of voor sociale cohesie in een gemeenschap.

Niet alleen de culturele ondernemers hebben door de pandemie hun spaarpot moeten legen, ook de regering heeft diep in de buidel moeten tasten, het wordt zelfs een “historisch groot tekort” genoemd in de begroting. De kunstenaars en culturele ondernemers die we spraken zijn al druk bezig met plannen maken om hun spaarpot weer te vullen, maar de vraag is nu wat de plannen van de regering zijn. Zal er opnieuw meer geld worden weggehaald van de sector om de staatspot bij te vullen? Op Prinsjesdag werd duidelijk dat er de komende vier jaar in ieder geval juist meer geld geïnvesteerd gaat worden in de kunst- en cultuursector. Het grootste deel van dat geld zal echter naar grotere instanties gaan en niet direct naar de zzp’ers. Daarom blijft de vraag, wat voor invloed zal dit alles in de toekomst hebben op hun inkomsten?

Dit was het eerste artikel naar aanleiding van het onderzoek ‘Art as Work’. Binnenkort volgt een tweede stuk, dat focust op het begrip ‘succes’.

Over de auteur:
Nathalie Schram begon in 2013 aan haar studie Fotografie aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam. Na het afronden wilde ze graag meer leren over oude schilderkunst om dit te verwerken in haar fotografie. Ze startte aan de (pre-master) Arts, Cognition, Criticism aan de Rijksuniversiteit Groningen, maar ontdekte daar haar liefde voor kunst- en cultuuronderzoek en wisselde naar de Research Master Arts, Media and Literary Studies. Naast haar opleiding werkt ze als student-assistent aan het onderzoek ‘Art as Work’ waarvoor ze interviews afneemt en meehelpt aan de verdere stappen van het onderzoek. Daarnaast is ze sinds 2014 fotograaf, ze werkt als zzp’er.